Przejdź do treści

Zakopane - historia miasta pod Tatrami

Przewodnik tatrzański
Opublikowane według Michał Jarząbek-Giewont w Zakopane · 18 Wrzesień 2016
Znana bodajże każdemu miłośnikowi górska miejscowość usytuowana między Tatrami a Gubałówką. Miasto o charakterze turystyczno sportowo uzdrowiskowym. Poniżej garść informacji o tym górskim miasteczku.

Położenie Zakopanego i bogata historia osady


zakopane niegdyś
Zakopane to najwyżej usytuowane miasto w Polsce, ograniczone od pd. masywem Tatr a od pn. Pasmem Gubałowskim. Położone jest w szerokiej, dość płaskiej kotlinie, która jest częścią Rowu Podtatrzańskiego. Kotlinę Zakopiańską przecinają płynące z głębi Tatr bystre potoki, z których głównym jest płynąca z zachodu na wschód Cicha Woda. Centralny punk Zakopanego mieści się przy Krupówkach nieopodal poczty, znajduję się na wysokości 838 m.

Miasto posiada gęstą sieć ulic, z których najbardziej znane są Krupówki, nieopodal nich znajduje się niewielki Plac Niepodległości oraz nieduży park miejski im. Józefa Piłsudskiego. Poszczególne części Zakopanego noszą osobne nazwy pochodzące od osiedli góralskich, z których powstały lub od dawnych właścicieli. Charakterystyczną górą i symbolem Zakopanego jest widziany praktycznie z każdej części miasta Giewont.

Skąd wzięła się nazwa Zakopane?


Zakopane niegdyśCiekawa jest historia Zakopanego jako osady góralskiej i jej nazwa.
Pierwsza zachowana pisemna wzmianka o Zakopanem pojawia się w 1605 roku, w kronice Parafii Czarnodunajeckiej. Nazwa wywodzi się najprawdopodobniej od określenia kopane, oznaczającego miejsce wykarczowane w lesie dla celów gospodarczych.

Natomiast ludowe podanie głosi, że Zakopane swoją nazwę zawdzięcza od rzekomego faktu zakopania w ziemię ziaren zboża przez pasterza, szukającego w wśród polan miejsca nadającego się do zasiedlenia. Ponieważ siew pięknie zakiełkował, pasterz ten, którego z powodu noszenia pręgowanej cuchy nazywano gąsienicą, osiedlił się tutaj na stałe, dając początek nowej osadzie.

Pierwszy przywilej osadniczy tej miejscowości pod Tatrami wydał Stefan Batory, a potwierdzić miał to później Michał Korybut Wiśniowiecki.

Przez długie dziesiątki lat, osada nie różniła się niczym od kilkunastu podobnych porozrzucanych w okolicy. W końcu XVII w. okolicach Cichej Wody bracia Paweł i Jędrzej Gąsienica wybudowali pierwszy młyn. Początkowi osadnicy zajmowali się karczowaniem polan, rolnictwem, pasterstwem a część z nich kłusowała oraz trudniła się zbójnictwem.

Najstarsze miejsca i części Zakopanego


Kuźnice siedziba tpnNiezwykle istotne dla Zakopanego było założenie w Kuźnicach huty żelaza, które największą świetność miały za czasów rodziny Homolaczów. Pierwsi wędrowcy zmierzający w Tatry nocowali w Kuźnickich hamrach.

W 1845 roku dzięki staraniom Edwarda i Klementyny Homolaczów zostaje utworzona w Zakopanem parafia, a dwa lata później w dzielnicy „nawsie” staje pierwszy drewniany kościół parafialnych oraz pierwszy cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Natomiast pierwszym proboszczem zostaje pochodzący z Wysokiej koło Jordanowa ks. Józef Stolarczyk, postać niezwykle ważna i zasłużona dla rozwoju Zakopanego.

Pierwsi letnicy zaczynają pojawiać się w połowie XIX w. a właściwy rozgłos miejscowości o walorach zdrowotnych i turystycznych, zyskuje Zakopane po przybyciu na Podhale dra Tytusa Chałubińskiego. Przyjęto się uważać rok 1873, od kiedy to doktor zaczął stale przyjeżdżać do Zakopanego i rozgłosił wieść o zdrowotności klimatu górskiego, za rok odkrycia tego miejsca dla szerokiego świata.

Wprawdzie zainteresowanie Tatrami już od połowy XIX wieku było duże, to jednak dopiero od czasów Chałubińskiego można mówić o błyskotliwej karierze Zakopanego oraz wszystkiego, co góralskie. To właśnie ta postać przyczyniła się w szczególny sposób do spopularyzowania Zakopanego i Tatr.

Rozwój Zakopanego i turystyki


W 1873 r. zostaje założone Towarzystwo Tatrzański, które zajmuje się popularyzacją Tatr i dba o rozwój infrastruktury turystycznej, również w Zakopanem. To właśnie dzięki TT powstają pierwsze inwestycje komunalne w Zakopanem np. oświetlenie ulic, budowa Dworca Tatrzańskiego, organizacje poczty i  telegrafu, założenie Szkoły Przemysłu Drzewnego, pierwsze prace w zagospodarowaniu Tatr: budowa altan i schronisk, wytyczanie szlaków, pierwsze ubezpieczenia i znakowania szlaków, zorganizowanie przewodnictwa i ratownictw górskiego, pierwsze kroki na drodze propagowania idei ochrony przyrody i naturalnego środowiska.

stary kościółW 1889 r. dobra zakopiańskie zostają zakupione przez hr. Władysława Zamoyskiego, osoby niezwykle zasłużonej dla rozwoju miejscowości i ochrony przyrody Tatr. Hrabia stworzył podwaliny pod przyszłe utworzenie Parku Narodowego. W tym okresie Stanisław Witkiewicz zaczyna projektować pierwsze budynki w stylu zakopiańskim, między innymi Kolibę i Willę pod Jedlami. W 1899 roku do Zakopanego zostaje doprowadzona linia kolejowa, co w znaczący sposób wpływa  na rozwój miejscowości.

Lata 1873-1914 były okresem stale wzrastającej mody na Zakopane. Zasługują one na miano złotych lat”nie z powodu wzrastającej popularności i rozwijającego się ruchu turystycznego, ale dlatego, że Tatry i Zakopane odgrywały wówczas dużą rolę w kulturze polskiej. W latach międzywojennych miasto nadal przeżywało wielki rozwój, jednak czasy Chałubińskiego i Witkiewicza należy uznać za najbujniejsze i najciekawsze w życiu podhalańskim.

Zakopane jako uzdrowisko i kulturowa stolica Polski


Zakopane staje się coraz bardziej popularne, w okresie letnim goszczą tutaj osoby z elit intelektualnych, kulturalnych oraz politycznych Polski m. in. Henryk Sienkiewicz, Stefan Żeromski, Maria Konopnicka, Helena Modrzejewska, Stanisław Witkiewicz, Ignacy J. Paderewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Maria Skłodowska-Curie, Jan Kasprowicz, Leopold Staff.

W okresie międzywojennym Zakopane jest głównym ośrodkiem lecznictwa gruźlicy. W 1933 roku miasto otrzymuje prawa miejskie, rośnie również znaczenie miejscowości jako zimowej stolicy Polski. Przyczyniają się do tego dwukrotnie odbywające się w latach 1929 i 1939 roku mistrzostwa świata w narciarstwie FIS. Wtedy powstaje wiele obiektów sportowych, m.in. w 1925 r. zostaje wybudowania skocznia narciarska na zboczach Krokwi.

W tym okresie zostają wybudowane: kolej linowa na Kasprowy Wierch oraz kolej linowo — terenowa na Gubałówkę, wszytko to staje się magnesem przyciągającym miłośników narciarstwa. W 1933 r. Zakopane otrzymuje prawa miejskie.

Okres okupacji Hitlerowskiej


Krupówki dawniej
Okres okupacji hitlerowskiej to ciężkie czasy dla Zakopanego. W tych trudnych czasach wielu górali i zakopiańczyków działało w konspiracji. Zakopane i Tatry należały do głównych kurierskich punktów przerzutowych z Polski na Węgry i z powrotem. Działalnością tą zajmowało się wielu kurierów, wśród których było wielu sportowców i przewodników tatrzańskich.

Kurierzy tatrzańscy przeprowadzali przez Tatry i Słowację na Węgry uchodźców, jak również dostarczali państwu podziemnemu wsparcia materialnego oraz łączności. Z bardziej znanych osób kurierami byli m.in. Helena Marusarzówna, Stanisław Marusarz, Józef Krzeptowski.
Zakopane w czasie okupacji poniosło wielkie straty, przeszło jedna piąta mieszkańców została stracona, wywieziona bądź poddana represją. W pensjonacie Palace miało swoją siedzibę gestapo, miejsce to zyskało ponurą nazwę „Katowni Podhala”. 29 stycznia 1945 miasto zostaje wyzwolone przez wojska radzieckie.

Zakopane po II wojnie światowej


W okresie powojennym na terenie Zakopanego powstaje wiele ośrodków turystycznych FWP, a turystyka nabiera masowego charakteru. Po 1990 roku następuje zmiana, turystyka masowa i zakładowa zmienia się na przyjazdy rodzinne i indywidualne wyjścia w Tatry. Najważniejszym wydarzeniem w historii miasta ostatnich lat był pobyt w Zakopanem i Tatrach papieża Jana Pawła II, podczas pielgrzymek do Ojczyzny w latach 1983 i 1997 r.

Plac ZakopaneZakopane jest nadal ważnym ośrodkiem kultury i sztuki ludowej. Pielęgnowane są tu tradycje regionalne i folklor góralski, zachowuje się gwarę i tradycyjne stroje, działają liczne kapele i ludowe zespoły. Dzięki licznym muzeom i galerią sztuki  w Zakopanem można podziwiać eksponaty etnograficzne, historyczne, przyrodnicze, geologiczne, dzieła sztuki ludowej i rzemiosła góralskiego.

Na terenie miasta nadal można podziwiać wiele zabytków i pozostałości dawnych czasów. Pomimo różnych niedogodności jak np. drogi dojazdowe, Zakopane cieszy się niesłabnącą popularnością wśród turystów, tych krajowych oraz zagranicznych.

Miasto ma bogatą bazę noclegową, od wysokiej klasy hoteli przez pensjonaty, motele, zajazdy ośrodki wypoczynkowe i wczasowe, schroniska górskie i młodzieżowe, kempingi po kwatery prywatne.

Historia Zakopanego obejmuje ponad czterysta lat, poniżej jedne z ważniejszych faktów i wydarzeń - kalendarium:


1605 r. — Informacja o Zakopanem pojawia się Kronice Parafii Czarnodunajeckiej.
1624 r. — W spisie starostwa w Nowym Targu, pojawia się nazwa „Nowa Osada”, łącząca pojedyncze polany Gąsieniców, Toporów, Bachledów i Jarząbków.
1630 r. 20 kwietnia — Król Zygmunt II Waza nadaje polanę Żywczańskie Jędrzejowi Jarząbkowi z Bańskiej. Dokument znany jest jednymi z późniejszych odpisów.
Przed 1694 r. — rodzeństwo Jędrzej i Paweł Gąsienicowie budują młyn „na Zakopanem”
Przed 1756 r. — W Kuźnicach zostaje utworzona huta żelaza, podobno z polecenia starosty nowotarskiego Franciszka Rychtera.
1773 r. 16 sierpnia — Starostwo nowotarskie razem z Zakopanem zostaje włączone do Austriacki dóbr kameralnych.
ok. 1800 r. — Zostaje wybudowana pierwsza kaplica w centrum osady tzw. nawsiu. Jej fundatorem jest Paweł Gąsienica.
1806-10 r. — Właścicielem huty w Kuźnicach zostaje Jan Wacław Homolacs.
1824 r. 24 maja — Dobra zakopiańskie nabywa Emanuel Homolacs.
1847 r. — zostaje wybudowany pierwszy kościół parafialny w Zakopanem.
1848 r. 6 stycznia — Ksiądz Józef Stolarczyk zostaje pierwszym proboszczem zakopanego.
1860 r. — zostaje wydany pierwszy polski przewodnik po Tatrach, autorstwa ks. Eugeniusz Janoty.
1869 r. 31 grudnia — kolejnym właścicielem dóbr zakopiańskich zostaje Ludwig Eichborn.
1870 r. — Ukazuje się pierwsze wydanie „Ilustrowany przewodnik do Tatr, Pienin i Szczawnicy” autorstwa Walerego Eljasza-Radzikowskiego.
1873 r. — W okresie letnim na dłużej w Zakopanem zatrzymuje się dra Tytus Chałubiński.
1873 r. 3 sierpnia — zapada postanowienie o powołaniu Towarzystwa Tatrzańskiego.
1874 r. — Z inicjatywy Towarzystwa Tatrzańskiego w domu Józefa Krzeptowskiego powstaje pierwsze kasyno-klub, biblioteka i wypożyczalnia sprzętu sportowego.
1875 r. — W Kuźnicach powstaje pierwszy zakład wodoleczniczy doktora Ludwika Ganczarskiego.
1877 r. 12 sierpnia — Zostaje poświęcony plac pod budowę murowanego kościoła przy Krupówkach. W październiku ruszają pierwsze prace.
1879 r. — Zamknięcie hut w Kuźnicach.
1885 r. 3 listopada — Zakopane otrzymuje statut klimatyczno-leczniczej stacji zatwierdzonej przez Lwowskie Namiestnictwo Galicji.
1886 r. — Powstaje „Hotel pod Gewontem” Romualda Kuliga — pierwszy hotel w Zakopanem.
1887 r. — Zostaje otwarty największy zakopiański zakład wodoleczniczy — własność doktora Andrzeja Chramca.
1888 r. — Zostaje założone Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego.
1889 r. 9 maja — Dobra zakopiańskie zostają kupione przez hr. Władysława Zamoyskiego.
1889 r. 4 listopada W Zakopanem umiera dr Tytus Chałubiński i zostaje pochowany na cmentarzu na Pęksowym Brzyzku.
1892-1893 r. — Powstaje willa Koliba — pierwszy dom w Stylu Zakopiańskim.
1899 r. 21 stycznia — Duży pożar niszczy centrum Krupówek.
1899 r. 25 października — Zostaje otwarta linia kolejowa na trasie Chabówka-Zakopane
1901 r. Na Giewoncie zostaje zamontowany żelazny krzyż
1902 r. 7 czerwca — Wójtem Zakopanego zostaje dr Andrzej Chramiec.
1907 r. 5 grudnia — Powstaje Zakopiański Oddział Narciarski następnie przekształcony w Sekcję Narciarską Towarzystwa Tatrzańskiego.
1908 r. — Zostaje otwarty nowy cmentarz przy ulicy Nowotarskiej.
1909 r. 11 grudnia — Powołane zostaje Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe z Mariuszem Zaruskim jako pierwszym naczelnikiem
1918 r. — Powstaje w Zakopanem Organizacja Narodowa ze Stefanem Żeromskim jako przewodniczącym.
1919 r. W centrum miasta zostaje uruchomiona elektryczność.
1925 r. — Otwarcie Wielkiej Skoczni na Krokwi.
1929 r. 4-11 lutego — W Zakopanem odbywają się Narciarskie Mistrzostwa FIS.
1933 r. — Zakopane otrzymuje prawa miejskie
1936 r. 29 lutego — Uruchomienie kolejki linowej na Kasprowy Wierch.
1938 r. 20 Grudnia Rusza kolej linowo-terenowa na Gubałówkę.
1939 r. 11-19 lutego — Narciarskie Mistrzostwa Świata FIS w Zakopanem.
1939 r. — Zakopane zostaje zajęte przez wojska słowackie i niemieckie.
1940 r. — Zostaje utworzony zakopiański obwód ZWZ.
1942 r. — Miasto zostaje ogłoszone strefa zamkniętą.
1945 r. 29 stycznia — Żołnierze Armii Czerwonej bez walki zajmują Zakopane.
1945 r. 5 lutego — Wyprawa ratowników TOPR po rannych partyzantów w rejonie Salatyńskiego Wierchu na Słowacji.
1947 r. — Wydzielenie Zakopanego z powiatu Nowotarskiego.
1962 r. luty-marzec — Odbywają się Narciarskie Mistrzostwa Świata FIS w Zakopanem
1966 r.— W Willi opolanka zostaje otwarte Muzeum Kornela Makuszyńskiego.
1971 r. — Do użytku zostaje oddany nowoczesny budynek szpitala na Kamieńcu.
1976 r. — W willi Atma zostaje otwarte Muzeum Karola Szymanowskiego.
1982 r. — Zostaje przywrócony tzw. kulturowy wypas owiec w Tatrach.
1986 r. 15 czerwca — Z Powązek na Stary Cmentarz zostają przeniesione prochy Kazimierza Przerwy-Tetmajera.
1990 r. — Następuje reaktywowanie TOPR.
1993 r. 5-14 lutego — W Zakopanem odbywa się Zimowa Uniwersjada.
1994 r. 1 grudnia — Likwidacja Gminy Tatrzańskiej i utworzenie gmin W Poroninie, Kościelisku i Zakopanem.
2003 r. — Dawny teren dworki w Kuźnicach zostaje przekazany w zarząd Tatrzańskiemu Parkowi Narodowemu.
2008 r. — Koniec prac rewitalizacji Zespołu Dworsko Parkowego położonego w Kuźnicach.
2008 r. — Koniec remontu kolejki na Kasprowy Wierch.
2017 r. — Gmina zakupiła budynek Palac.
2023 r. — Do użytku zostaje oddany odnowiony dworzec zakopiański.


Michał Jarząbek-Giewont autor bloga
AUTOR

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.


5.0 / 5
2 recenzje
2
0
0
0
0
Agnieszka
21 Sty 2024
Byłam jak Zakopane wyglądalo jeszcze normalnie-a nie dom przy domu jak gąsienica przy gąsienicy.
Noclegi Zakopane
19 Sie 2019
Świetny wpis, warto odwiedzić zimową stolicę Polski!
Wróć do spisu treści