Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

W Zakopanem niedaleko dolnych Krupówek przy ulicy Kościeliskiej znajduje się tzw. Stary Kościółek obok, którego mieści się cmentarz na Pęksowym Brzyzku nazywanym Starym Cmentarzem. Jest to jedna z najsłynniejszych nekropoli polskich, która o każdej porze roku przyciąga turystów.

Kiedy powstał Stary Cmentarz

Stary Cmentarz powstał ok.1850 roku, grunty pod niego prawdopodobnie ofiarował właściciel terenu Jan Pęksa. Pierwotnie był miejscem pochówku mieszkańców Zakopanego i okolic, były tu grzebane bliżej nieznane osoby młode, ofiary wypraw w Tatry lub gruźlicy.

W roku 1889 została na cmentarzu pochowana osoba sławna. Był nią niezwykle zasłużony dla Zakopanego, powszechnie znany i darzony wielkim poważaniem lekarz dr Tytus Chałubiński.

Dopiero w roku 1931 wojewódzki konserwator uznał cmentarza za zabytek narodowy. Początkowo powierzchnia cmentarza była większa, lecz w czasie okupacji hitlerowskiej Niemcy zmniejszyli go o prawie jedną trzecią, tworząc drogę prowadzącą do dolnej stacji kolejki na Gubałówkę. Bramę wiodąca na cmentarz została wykonana z Kuźnickiego żelaza, obok której wiszą tablice.

Pierwsza ze znamiennym napisem: "Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie. Zakopane pamięta 1848-1944". Druga tablica ku czci kurierów tatrzańskich z lat 1939-1944.

Przez cmentarz przebiega jedna aleja, po której bokach w kilku rzędach usytuowane są groby. Znaczna część nagrobków to wspaniałe dzieła sztuki powstałe w pracowniach okolicznych artystów. Obecnie na terenie Starego Cmentarz chowa się osoby zasłużone dla Zakopanego, Podhala i Polski oraz zmarłych, którzy mają tu rodzinne grobowce.

Za wejście na teren cmentarza pobierana jest opłata w wysokości 3 zł osoby dorosłe 1,50 zł dzieci i młodzież.

Groby na Starym Cmentarzu

Z prawej strony głównej alei:

Jan Pęksa "Mielorz" (1822-1878)

Fundator cmentarza, powstaniec chochołowski, młynarz

Jędrzej Marusarz-Jarząbek (1877-1961)

Przewodnik tatrzański, ratownik TOPR, cieśla

Stefan Zwoliński (1900-1982)

Speleolog, legionista, fotograf, działacz turystyczny.

Stanisław Zubek (1896-1982)

Narciarz, producent nart.

Bronisław Czech (1908-1944) - grób symboliczny

Narciarz, olimpijczyk, taternik, ratownik górski, pilot i instruktor szybowców.

Stanisław Mateja-Torbiarz (1943-1994)

Ratownik TOPR, instruktor ratownictwa.

Janusz Kubica (1948-1994)

Ratownik TOPR, instruktor taternictwa i ratownictwa.

Maciej Rysula (1971-1997)

Taternik i alpinista

Stanisław Marusarz (1913-1993)

Sportowiec, olimpijczyk, narciarz, kurier tatrzański, trener.

Helena Marusarzówna (1918-1941)

Wybitna narciarka, łączniczka ruchu oporu, kurierka tatrzańska.

Stanisław Gąsienica-Szymków z Lasa (1890-1928)

Przewodnik, ratownik tatrzański.

Zbigniew Korosadowicz (1907-1983)

Taternik, geograf, nauczyciel, kartograf, naczelnik TOPR.

Mariusz Zaruski (1867-1941)

Generał, taternik, narciarz, marynarz, pisarz, malarz, założyciel i pierwszy naczelnik TOPR.

Stanisław Nędza-Kubiniec (1897-1976)

Pisarz, poeta, prozaik, działacz podhalański.

Kornel Makuszyński (1884-1953)

Pisarz, publicysta, felietonista.

Helena Roj-Kozłowska (1899-1955)

Artystka góralska, pisarka.

Andrzej Bednarz (1877-1967)

Lutnik, stolarz, nauczyciel lutnictwa.

Zofia Stecka (1917-2017)

Taterniczka, grotołaz, przewodniczka tatrzańska.

Jan Długosz (1929-1962)

Taternik, alpinista, pisarz.

Stanisław Gąsienica-Byrcyn (1887-1967)

Przewodnik tatrzański, ratownik górski.

Jędrzej Wala Starszy (1820-1896)

Przewodnik tatrzański

Zofia Radwańska-Paryska (1901-2001)

Botaniczka, taterniczka, pisarka, przewodniczka tatrzańska.

Witold Henryk Paryski (1909-2020)

Taternik, alpinista, przewodnik tatrzański, ratownik TOPR, krajoznawca, pisarz.

Maciej Berbeka (1954-2013) - grób symboliczny

Himalaista, nauczyciel, przewodnik tatrzański i wysokogórski, ratownik TOPR, grafik i scenograf.

Piotr Malinowski (1944-1995)

Taternik, naczelnik TOPR, narciarz.

Marek Łabunowicz "Maja" (1972-2001)

Ratownik TOPR, muzyk.

Bartłomiej Olszański (1976-2001)

Ratownik TOPR, taternik.

Maciej Sieczka (1824-1897)

Przewodnik tatrzański

Józef Krzeptowski (1907-1983)

Przewodnik tatrzański, kurier tatrzański, gawędziarz.

Tadeusz Gąsienica-Giewont (1915-1999)

Ratownik górski, przewodnik tatrzański, muzykant i aktor góralski.

Z lewej strony głównej alei:

Józef Stolarczyk (1816-1893)

Ksiądz, pierwszy proboszcz zakopanego, taternik.

Andrzej Chramiec (1859-1939)

Lekarz, wójt Zakopanego, radny.

Michał Kirkor (1871-1907)

Taternik, lekarz, działacz Towarzystwa Tatrzańskiego.

Jan Gwalbert Pawlikowski (1860-1939)

Publicysta, działacz ochrony przyrody, literaturoznawca, ekonomista, taternik.

Juliusz Zborowski (1888-1965)

Historyk, etnograf, językoznawca, znawca Podhala.

Jan Krzeptowski-Sabała (1809-1894)

Gawędziarz, muzykant, myśliwy.

Tytus Chałubiński (1820-1889)

Lekarz, botanik, taternik, działacz społeczny, propagator turystyki górskiej, popularyzator Zakopanego.

Władysław Orkan (Franciszek Smaciarz) (1875-1930)

Pisarz, publicysta, działacz podhalański.

Kazimierz Przerwa-Tetmajer (1865-1940)

Pisarz, czołowy poeta Młodej Polski, publicysta, taternik.

Stanisław Witkiewicz (1851-1915)

Twórca stylu zakopiańskiego, architekt, malarz, pisarz, krytyk sztuki.

Bronisław Piłsudski (1866-1918)

Etnolog, etnograf, brat Józefa Piłsudskiego.

Karol Stryjeński (1887-1932)

Nauczyciel, plastyk, architekt, działacz turystyczny.

Antoni Kenar (1906-1959)

Pedagog, rzeźbiarz, taternik.

Józef Kapeniak (1906-1977)

Pisarz, polski prozaik, narciarz.

Władysław Hasior (1928-1999)

Plastyk, nauczyciel, artysta, rzeźbiarz, malarz.

Antoni Rząsa (1919-1980)

Rzeźbiarz, artysta, pedagog.

Włodzimierz Wnuk (1915-1992)

Pisarz, publicysta, działacz podhalański.

Franciszek Marduła (1909-2007)

Lutnik, pedagog, narciarz, sportowiec.

Wacław Felczak (1916-1993)

Profesor, historyk, kurier i emisariusz Rządu RP na uchodźstwie.

Tablice pamiątkowe wiszące na murze na końcu cmentarza:

Mieczysław Karłowicz (1876-1909)

Kompozytor, taternik, fotografik, narciarz.

Karol Szymanowski (1882-1937)

Kompozytor, pianista, pedagog, pisarz.

Oswald Balzer (1858-1933)

Polski historyk, reprezentant rządu Galicji w słynnym sporze z Węgrami o Morskie Oko.

Źródło:

"Przewodnik Cmentarz na Pęksowym Brzyzku" Maciej Pinkwart

wydanie I 2007 r.