Przejdź do treści

Styl zakopiański: historia i znaczenie

Przewodnik tatrzański
Opublikowane według Michał Jarząbek-Giewont w Zakopane · 16 Lipiec 2015
Ten kojarzący się z Podhalem i Zakopanem styl architektoniczny został stworzony przez Stanisława Witkiewicza na początku lat 90 XIX w. Z końcem XIX w. rozwijała się w Zakopanem drewniana architektura w uzdrowiskowym stylu „szwajcarskim”. Styl zakopiański był jednym z rezultatów poszukiwania stylu narodowego, którego elementy artysta widział w kulturze i tradycji góralskiej.

Źródło Stylu Zakopiańskiego


Koliba zimą

Podstawą projektów Witkiewicza — malarza, krytyka sztuki oraz pisarza w jednej osobie było tradycyjne lokalne budownictwo i zdobnictwo, które wzbogacił elementami modnej wówczas secesji.

Głównym założeniem stworzonego przez artystę stylu było wykorzystanie rozwiązań konstrukcyjnych i zdobniczych chałupy góralskiej, które rozwinięte i artystycznie przetworzone sprostać miały rosnącym wymaganiom stawianym przed budownictwem w rozwijającym się Zakopanem.

Uważano również, że chałupa góralska, w całej swojej prostocie zachowała się jako relikt prapolskiego budownictwa. To właśnie na jej wzorze oparta architektura miała odegrać rolę scalającą rodaków podzielonych pomiędzy trzy zabory. Styl zakopiański nazywany był polskim i narodowym. Nowy styl rozwinął się przede wszystkim w architekturze drewnianej, ale przez cały czas jego rozwoju podejmowane były próby stworzenia domu murowanego.


Jak były budowane domy w Stylu Zakopiańskim


chałupa góralska

Witkiewiczowskie domy podobnie jak tradycyjna chałupy góralskie budowane były z drewnianych płazów na zrąb, ze stromymi dachami krytymi drewnianymi gontami. Budynki w stylu zakopiańskim w przeciwieństwie do tradycyjnych domów góralskich były piętrowe, przy czym piętro było ustawione  poprzecznie w stosunku do parteru. Szczyty, okna i drzwi zdobiono „słoneczkami”, czyli nabijanymi wąskimi listewkami tworzącymi wizerunek promieni słońca a dachy zdobiono pazdurami.

Charakterystyczną cechą domów budowanych w stylu witkiewiczowskim są wysokie podmurówki z łamanego kamienia, które często były stawiane na skarpie. Wysokość podmurówki niejednokrotnie dochodziła do kilku metrów, przez co nadawały budynkom charakter lokalnych twierdz. Ważnym elementem były odkryte werandy, czyli przyłapy, budowane zwykle od południowej strony. W stylu zakopiańskim powstawały także wyposażenia domów.


Pierwsze domy w Stylu Witkiewiczowskim


willa styl zakopiański ślimak

W latach 1892-93 bogaty ziemianin z Ukrainy Zygmunt Gnatowski wybudował według projektu Witkiewicza „Kolibe” pierwszy dom w stylu zakopiańskim. Budynek stoi przy ul. Kościeliskiej, gdzie obecnie mieści się Muzeum Stylu Zakopiańskiego. Z czasem styl stworzony przez Witkiewicza zyskiwał na popularności i zataczał coraz  szersze kręgi. Powstały w Zakopanem: „Pepita”, „Oksza”, „Zofiówka”.

W 1897 r. stanął okazały „Dom pod Jedlami”, zaprojektowany na prośbę Jana Gwalberta Pawlikowskiego z Medyki. Budynek jest uważany za szczytowe osiągnięcie stylu witkiewiczowskiego, w willi do dzisiaj podziwiać można pierwotny wystrój wnętrz. Wśród obiektów sakralnych wspaniale prezentuje się wybudowana 1904-1907 kaplica Uznańskich w Jaszczurówce. Powszechnie podziwiany, niewątpliwy klejnot stylu zakopiańskiego. Stanisław Witkiewicz wraz z Franciszkiem Mączyńskim zaprojektował budynek murowanego gmachu Muzeum Tatrzańskiego.

Z czasem w Zakopanem powstały stylowe domy projektu
    • Zygmunta Dobrowolskiego: „Bork”, „Nieczuja”, „Dora”, „Nałęcz”,
    • Jana Obrochty: „Obrochtówka”,
    • Tadeusza Stryjeńskiego: „Schodnica”, "Kossakówka”,
    • Jana Koszczyca  Witkiewicza: „Witkiewiczówka”,
    • Eugeniusza Wesołowskiego: „Grand Hotel Stamary”, „Księżówka”,
    • Jana Ustupskiego: „Mięguszowiecka”, „Pyszna” i inne.

Domy w stylu zakopiańskim powstały również na Litwie, Lubelszczyźnie i Żmudzi. Witkiewiczowski styl zakopiański, choć krytykowany czasem za niepraktyczność rozwiązań nadał trwałe piętno budownictwu na Podhalu.

Willa "Koliba"


pierwszy dom stylu witkiewiczowskiego

Pierwszy drewniany dom zaprojektowany w stylu zakopiańskim, obecnie mieści się tu oddział Muzeum Tatrzańskiego.

Dom pod Jedlami


Willa pod Jedlami Zakopane

Największy i najpiękniejszy dom w stylu zakopiańskim, wbudowany w latach 1896-97 dla Jana Gwalberta Pawlikowskiego.

Kaplica na Jaszczurówce


Kaplica w stylu zakopiańskim jaszczurówka

Drewniany budynek sakralny wybudowany w latach 1904-07.


Michał Jarząbek-Giewont autor bloga
AUTOR

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.



5.0 / 5
1 recenzja
1
0
0
0
0
Agnieszka
02 Kwi 2019
Drewniane domy są świetne.
Wróć do spisu treści