Jak powstał Tatrzański Park Narodowy - zasady w TPN

Tatrzański Park Narodowy jest jednym z 23 parków narodowych w naszym kraju, jego powierzchnia wynosi 21.197 ha.

Występuje tu oryginalna fauna i flora.Na jego terenie rośnie ok. 1000 gatunków roślin naczyniowych, zamieszkuje wiele zwierząt w tym kilka gatunków gdzie indziej niespotykanych np. kozica i świstak tatrzański. Krajobraz i przyroda Tatr Polskich objęte są prawną ochroną, w roku 1954 na mocy rozporządzenia Rady Ministrów utworzony został TPN.

Obszar Tatrzańskiego Parku Narodowego

T.P.N. obejmuje obszar całych Tatr Polskich i niektóre fragment Podtatrza. Powierzchnia parku wynosi ok. 22 000 hektarów i pod tym względem należy do największych parków narodowych w Polsce. Tatrzański Park Narodowy jest udostępniony dla turystyki pieszej, taternictwa powierzchniowego i jaskiniowego, oraz narciarstwa.

Znajduje się tu dobrze rozwinięta i oznakowana sieć szlaków turystycznych o łącznej długości blisko 270 km. Są one o różnym stopniu trudności, od szlaków spacerowych dnami dolin, aż po najtrudniejszy szlak biegnący Orlą Percią. Na wyznaczonych odcinkach szlaków dozwolona jest jazda na rowerze. Trasy rowerowe istnieją w: w Dolinie Suchej Wody, na Kalatówki, w Dolinę Chochołowską i Droga pod Reglami.

Do zwiedzania udostępniono kilka jaskiń, głównie w Dolinie Kościeliskiej. Na terenie Parku działa osiem schronisk turystycznych, największe w Dolinie Chochołowskiej a najmniejsze znajduje się na Hali Kondratowej. Zimą udostępnione są szlaki do uprawiania turystyki narciarskiej oraz tereny dla narciarstwa zjazdowego.

Od 1992 roku wstęp na teren parku pobierane są opłaty. Pozyskiwane tą drogą fundusze przeznaczone są na remonty szlaków, rewitalizację terenów zniszczonych przez masowy ruch turystyczny, część pieniędzy przekazywana jest na Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Siedziba dyrekcji Parku obecnie mieści się w odnowionym budynku dawnej siedziby zarządu huty w Kuźnicach.

Wchodząc na teren T.P.N., należy stosować do obowiązujących tu przepisów:

Zasady w Tatrzańskim Parku Narodowym - czego nie robić i dlaczego?

W części Tatr wysokich możemy podziwiać krajobrazy alpejskie ze wspaniałymi jeziorami górskimi, natomiast w części zachodniej łagodniejsze szczyty. Do dyspozycji jest 275 km znakowanych i dobrze utrzymanych szlaków pieszych. Wchodząc w granice Parku Narodowego, pamiętajmy o tym, aby zachować przyrodę w niezmienionym kształcie. By przyszłe pokolenia mogły się również cieszyć ich pięknem. Poniżej odpowiedzi na często pojawiające się pytania turytów przebywających na terenie TPN.

Dlaczego nie powinno się dokarmiać dzikich zwierząt w TPN?

W Tatrach można spotkać wielu przedstawicieli tatrzańskiej fauny. Karmienie dzikich mieszkańców Tatrzańskiego Parku Narodowego jest jednym z najważniejszych ograniczeń, jakie występuje w parku. Turyści pragną dokarmiać zwierzęta, z różnych powodów, jest to chęć pomocy im w ciężkich warunkach zimowych, albo zwyczajnie dla zabawy lub chęci zrobienia z bliska zdjęcia. Dokarmianie dziko żyjących zwierząt jest dużym problemem, a konsekwencje takiego postępowania są bardzo rozległe.

Ludzie, dokarmiając zwierzęta, przeważnie błędnie zakładają, że jedzą one wszytko to, co oni. Natomiast to, co zjadają zwierzęta, zostało ukształtowane w trakcie ewolucji i zmienia się w zależności od etapu oraz pory roku. Ludzkie jedzenie jest niezdrowe dla zwierząt, nie wystarczająco odżywcze i może powodować poważne problemy zdrowotne (zwłaszcza gdy zwierzęta są stale karmione takim pożywieniem).

Zwierzęta robią się przez to słabsze i źle znoszą ciężkie warunki występujące w tatrzańskim środowisku. Systematyczne dokarmianie sprawia, że żyjące na wolności zwierzęta tracą naturalny strach przed człowiekiem. Zatracają również naturalną umiejętność zdobywania pokarmu. Oswojone mogą stać się łatwym celem innego drapieżnika. Kiedy zwierzęta nauczą się, że w łatwy sposób mogą zdobyć pożywienie od człowieka, mogą stać się uciążliwe, a co za tym idzie niebezpieczne. Śmiałe postępowanie oswojonego dzikiego zwierzęcia może zostać błędnie zinterpretowane jako „atak”.

Sytuacja staje się niebezpieczna, gdy duży zwierz jak niedźwiedź będzie poszukiwał jedzenia w pobliżu ludzi. Konsekwencje spotkania z największym żyjącym drapieżnikiem w Tatrach domagającym się jedzenia mogą zakończyć się fatalnie. Przeważnie następstwa karmienia bywają tragiczne dla zwierząt. W 2007 roku niewielki niedźwiadek w rejonie Doliny Chochołowskiej został przywabiony jedzeniem, a następnie ukamienowany i utopiony przez turystów.

Tragiczny los spotkał także niedźwiedzice Magdę, która najpierw była dokarmiana przez pracownika schroniska w Roztoce i przyzwyczajona do obecności ludzi. Gdy wraz z dwójką młodych stała się zbyt natarczywa, została odłowiona i przewieziona do wrocławskiego zoo, gdzie po kilku tygodniach padła.

Należy także pamiętać, że np. lisy mogą rozprzestrzeniać wściekliznę. Niestety pomimo informacji dotyczących zakazu dokarmiania dzikich zwierząt, często można spotkać osoby, które nic sobie z tego nie robią. Zaobserwować można coraz więcej zwierząt, które korzystają z darmowych stołówek np. orzechówki obok schroniska nad Morskim Okiem, lis w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, kaczki krzyżówki nad stawami górskimi itp.

Dlaczego przy szlakach nie ma koszy na śmieci?

Co roku na teren Tatrzańskiego Parku Narodowego wchodzi ok. 3 miliony turystów. Generują oni tony śmieci, które nie są obojętne dla przyrody, przyciągają dzikie zwierzęta. Mniejsze z nich np. gryzonie, ryjówki, łasice itp. zwabione zapachem, dostają się do wnętrza butelek, z których nie potrafią wyjść — giną.

Dla reszty gatunków niebezpieczeństwo stanowi niewłaściwe śmieciowe pożywienie, nieodpowiednie objętościowo, jak również jakościowo. Spożywanie takiego pokarmu przez dzikie zwierzęta może być przyczyną ich śmierci. Przy okazji połykają dużą ilość materii nieorganicznej (tworzyw sztucznych), co źle wpływa na ich zdrowie.

Na terenie parku przy szlakach nie ma pojemników na śmieci. Ich zastosowanie wymagałoby dodatkowych zabezpieczeń, aby zwierzęta nie mogły ich otworzyć i dostać się do środka. Zapach z koszów pełnych czy starannie opróżnionych przyciągałby dzikich mieszkańców parku. Nietrudny dostęp do jedzenia powoduje, że zwierzęta tracą umiejętność naturalnego zdobywania pokarmu oraz unikania zagrożeń. W efekcie padają ofiarą drapieżników bądź głodują, gdy zabraknie „łatwego” pożywienia.

Wchodząc na teren TPN obowiązuje zasada, że wniesione śmieci turyści powinni zabierać ze sobą i wyrzucać do koszy poza obrębem parku. Śmieci w parku narodowym powodują wiele groźnych dla przyrody skutków.

Dlaczego na terenie TPN wycina się drzewa?

W XIX wieku, kiedy teren dzisiejszego parku był własnością prywatą, w tatrzańskich lasach dokonano ogromnych zniszczeń. Zdewastowane zostały niemalże wszystkie lasy porastające regiel dolny i duże obszary w reglu górny. Drzewa (głównie buki) wycinano najpierw na potrzeby kopalń, a następnie zakładów hutniczych, umiejscowionych m.in. W Kuźnicach, Dolinie Kościeliskiej i Dolinie Chochołowskiej.

Gdy wyczerpały się złoża rudy żelaza pod Tatrami, zaczęła się rabunkowa gospodarka, bazująca na przemyśle drzewnym. Zmiana na lepsze nastąpiła dopiero po zakupie 1889 r. dóbr zakopiańskich przez Władysława hr. Zamoyskiego.

Na zdewastowanych i ogołoconych z drzew miejscach zaczęto sadzić świerka. W tamtych czasach było to standardem, drewno świerkowe jest popularne i powszechnie stosowane w budownictwie.

Niestety gatunek ten zasadzono na wszystkich typach siedlisk, również w miejscach, gdzie wcześniej rosły buczyny. W nie swoim siedlisku świerki nie czują się dobrze — drzewa te mają płaski system korzenny tzw. talerzowy, przez co słabo stabilizują się w podłożu i są podatne na zniszczenia spowodowane przez silne i porywiste wiatry np. często wiejący w Tatrach halny. Duże szkody w świerkowych drzewostanach dokonują także korniki. Las świerkowy bardzo źle wpływa na różnorodność gatunkową roślin, grzybów i zwierząt.

Na terenie Tatrzańskiego Parku prowadzona jest przebudowa lasu. Na celu ma ona odbudować zbliżony do naturalnego skład gatunkowy drzewostanu. W miejscu wycinanych świerków sadzone są jodły, buki i jawory. Zabiegi prowadzone są w strefie ochrony czynnej np. w Dolinie Olczyskiej, w stresie ścisłej nie ingeruje się wcale, przyroda w tych miejscach rządzi się swoimi prawami np. Dolina Białego.

Dlaczego nie należy chodzić po szlakach nocą?

Z nocnym trybem życia kojarzą nam się na ogół nietoperze i sowy, tymczasem gatunków aktywnych nocą jest bardzo dużo. Są wśród nich zwierzęta, które można spotkać w ciągu dnia: sarny, jelenie, dziki, jeże, borsuki, wilki, niedźwiedzie, ryjówki, łasice, kuny, gronostaje i większość gryzoni. Gatunki „dzienne”, w tym większość ptaków wróblowatych, w nocy odpoczywa.

Zwierzętom aktywnym, jak również śpiącym w nocy należy zapewnić spokój w ich ostojach, kryjówkach, terenach żerowania i legowiskach. Ograniczenie poruszania się nocą obowiązuje od 1 marca do 30 listopada i ma zapewnić również możliwość swobodnego przemieszczania się dzikich zwierząt.

Znaczne jest to, że np. wilki, rysie, niedźwiedzie oraz lisy nocą często korzystają ze szlaków. Oznaką ich obecności są liczne tropy i odchody, które można zobaczyć rano. Niemożliwość poruszania się nocą jest również formą ochrony turystów przed skutkiem spotkania z niedźwiedziem. Nocą zwierzęta stają się na ogół bardziej agresywne. Zaskoczony i wystraszony drapieżnik może być bardzo niebezpieczny.

Przyczyny powstania TPN

Rozwój osadnictwa i pasterstwa oraz związane z tym liczne bezprawne wyręby lasów tatrzańskich, w połączeniu z faktem istnienia w owym czasie na terenie Tatr górnictwa i hutnictwa, był przyczyną dewastacji wspaniałej przyrody górskiej. Najdotkliwiej odczuły to lasy tatrzańskie, które były całkowicie podporządkowane potrzebom rozwijającego się przemysłu górniczo – hutniczego.

Rabunkowa gospodarka leśna i pasterska zaczęła wywoływać skutki widoczne gołym okiem. Rozrosło się również nadmiernie kłusownictwo i myślistwo. W takiej sytuacji zaistniała potrzeba ochrony tatrzańskiej przyrody. Idea ochrony całych Tatr wyłoniła się w latach osiemdziesiątych XIX w. Dostrzeżono wtedy zgubny wpływ przemysłowej ingerencji człowieka w naturalne środowisko Tatr.

Historia powstania Tatrzańskiego Parku Narodowego

Wybitni przyrodnicy: Maksymilian Janota i Edward Janota wystąpili z pomysłem objęcia ochroną, bezkarnie zabijanym rzadkich zwierząt górskich-kozicy i świstaka. Powstała wtedy ustawa o ochronie kozic i świstaków z 1868 r. "Ustawa względem zakazu łapania, wytępienie i sprzedawania zwierząt alpejskich, właściwych Tatrom, świstaka i dzikich kóz". Została również zorganizowana straż górska przez Towarzystwo Tatrzańskie 1873 r., w którego statucie widniał zapis o potrzebie ochrony tatrzańskiej przyrody.

To właśnie powstałe TT zaczęło pierwsze akcje zalesiania zdewastowanych rejonów oraz stopniowe wykupywanie części terenów Tatr. W roku 1888 Towarzystwo Tatrzańskie wystąpiło z ideą utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego. Inspiracją dla tej formy ochrony przyrody było utworzenie w 1872 roku pierwszego na świecie, Parku Narodowego Yellowstone w USA.

Duże zasługi dla ochrony przyrody tatrzańskiej miał Władysław Zamoyski, od 1889 roku właściciel dóbr zakopiańskich, który prowadził w nich racjonalną gospodarkę leśną. Ważnym krokiem dla zrealizowania idei parku narodowego w Tatrach, był wykup przez państwo w okresie międzywojennym dużych obszarów po polskiej stronie Tatr.

W 1932 roku państwo wykupiło część dóbr rodziny Uznańskich, rok później dołączono do tych terenów ziemie Fundacji Kórnickiej, a w 1938 część dóbr Jaworzyńskich. Tworzono kolejne projekty organizacyjne parku narodowego w Tatrach, lecz przeszkodą w realizacji tego, były skomplikowane i trudne do rozwiązania sprawy własnościowe. W 1939 roku niewielki rejon Tatr należący do państwa, łącznie ok. 8000 ha uznano za Park Przyrody. Druga wojna światowa przerwała proces tworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego. Okres wojny powodował duże spustoszenie przyrody tatrzańskiej. Główną przyczyną takiego stanu było powiększenie pogłowia owiec do ilości dotąd nienotowanej ok. 30 tys. sztuk.

Czas po II wojnie światowej

Po zakończeniu wojny najważniejszym problemem, który należało rozwiązać, było uregulowanie pasterstwa oraz ruchu turystycznego. Rozpoczęto akcję zamiany pastwisk dla kilkudziesięciu tysięcy owiec, które na sezon letni były transportowane na pastwiska Małych Pienin, Beskidów i Bieszczadów.

W 1947 roku na państwowych ziemiach utworzono tzw. Park Narodowy Tatrzański, a pierwszym, w pełnym znaczeniu tego słowa, był utworzony w 1948 roku w górnej części Doliny Kościeliskiej rezerwat ścisły na Hali Pysznej. Dopiero 30 października 1954 roku Rada Ministrów wydała rozporządzenie powołujące do życia Tatrzański Park Narodowy.