Główne cechy krajobrazu Tatr: Charakterystyka

Tatry są najwyższym i krajobrazowo najpiękniejszym masywem Karpat. Ich łańcuch mierzy zaledwie 60 km, a powierzchnia wynosi 785 km2, z czego Tatry Polskie mają niespełna 174 km2. Ze względu na krajobraz i budowę geologiczną Tatry dzielimy na trzy części: Tatry Wysokie, Tatry Zachodnie i Tatry Bielskie.

Tatry — góry niezwykłe

Masyw Tatr składa się z potężnej grani głównej o przebiegu równoleżnikowym, od którego odchodzą w różnym kierunku liczne ramiona, pomiędzy którymi znajdują się wielkie doliny walne, czyli ciągnące się od podnóża gór do grani głównej.

Niewiele jest na ziemi miejsc, gdzie na tak niewielkim obszarze, jaki zajmują Tatry, znalazło się tyle niezwykłości zarówno przyrody martwej w postaci fantastycznych skał, malowniczych krajobrazów, śladów działalności lodowców, oryginalnych jaskiń, jak i przyrody żywej: borów jodłowych i świerkowych, plątaniny kosodrzewiny i kwietników naskalnych i niespotykanych nigdzie indziej roślin i zwierząt.

Krajobraz Tatr

Na pojęcie krajobrazu składają się takie elementy jak przede wszystkim rzeźba terenu i związane z nią rozmieszczenie zbiorników wodnych, a dalej szata roślinna i świat zwierzęcy. Rzeźba terenu związana jest od wyniesienia danej okolicy nad poziom morza oraz od charakteru skałach tworzących.

Tatry Wysokie mogą poszczycić się typowym krajobrazem wysokogórskim z charakterystycznymi dla niego cechami, jakimi są:

• turnie skalne (ostre skaliste wierzchołki)
  
• ostre granie,
  
• grzbiety górskie porozdzielane przełęczami,
  
• strome i urwiste zbocza,
  
• głębokie doliny utworzone przez lodowce,
  
• progi skalne, z których opadają wodospady.
  

Tatry Zachodnie odznaczają się znacznie łagodniejszymi formami gór oraz stromością zboczy i występowaniem zjawisk krasowych. To właśnie tutaj spotkamy:

• jaskie od małych po te z kilometrami podziemnych korytarzy,
  
• kaniony i wąwozy wapienne,
  
• źródła krasowe, zwane wywierzyskami,
  
• ponory, czyli miejsca, w których nagle zanika woda w głąb ziemi,
  
• kominy, baszty i iglice skalne.
  

Formy terenu w krajobrazie górskim

Charakterystyczne dla Tatr są największe w skali naszego kraju w tej części Europy różnice wysokości względnej- ponad 1500 m na przestrzeni kilku kilometrów.

Widzącym pierwszy raz Tatr, w oczy uderza charakter ich dzikości, urwistych i wyniosłych szczytów. Na pojęcie krajobrazu, składają się takie elementy jak rzeźba terenu oraz jej formy.

Szczyt

Jest to wybitna, samodzielna góra. Nazwa czysto używana jest jako oznaczenie samego wierzchołka góry. Górale na Podhalu nazywają szczyt, czyli górę przeważnie wierchem, a słowo gwarowe szczyt oznacza tutaj trójkątne zbocze, podobne w kształcie do szczytu w budownictwie.

Najwyższym szczytem całych Tatr leżącym po słowackiej stronie jest Gerlach 2654 m. Najwyższym szczytem Tatr polskich są Rysy 2499 m, natomiast leżącym w całości, ze wszystkimi stokami, na terenie Polski jest Kozi Wierch 2291 m. Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra 2248 m, a szczytem polskiej części Tatr Zachodnich jest Starorobociański Wierch 2176 m.

W Tatrach spośród 31 samodzielnych szczytów tatrzańskich przekraczających 2400 m w polskiej części znajdują się tylko 4. Oprócz Rysów są to: Mięguszowiecki Szczyt Wielki 2438 m, Niżnie Rysy 2430 m i Czarny Mięguszowiecki Szczyt 2404 m, wszystkie znajdują się w otoczeniu Morskiego Oka.

Przełęcze

Przeważnie najgłębsze obniżenie grzbietu górskiego między dwoma sąsiadującymi szczytami lub turniami. Przełęcze niejednokrotnie dają możliwość najprostszego przejścia z jednej doliny do drugiej. Zdarzają się także przełęcze bardzo trudno dostępne i często łatwiej jest pokonać, idąc przez sąsiadujący szczyt, niż przejść przez nią samą.

W Tatrach znajduje się wiele przełęczy, przez które prowadzi znakowany szlak turystyczny. Po polskiej stronie do bardziej znanych należą np. Zawrat łączący Dolinę Gąsienicową z Doliną Pięciu Stawów — to miejsce, gdzie rozpoczyna się Orla Perć, Krzyżne łączące Halę Gąsienicową z dol. 5 Stawów Polskich, Mięguszowiecka Przełęcz pod Chłopkiem będąca jednym z najtrudniejszych szlaków w Tatrach.

Na Słowacji są to np. Czerwona Ławka łącząca dolinę Pięciu Stawów Spiskich z Doliną Staroleśną, Lodowa Przełęcz będąca najwyżej udostępnioną turystycznie przełęczą w Tatrach, Polski Grzebień lub Rohatka.

Piargi

Rodzaj usypiska skalnego, w którym znajdują się różnej wielkości okruchy skalne, które gromadzą się przeważnie u stóp ścian górskich. Piargi można spotkać na mniej stromych stokach oraz w żlebach i poniżej ich wylotów. Potrafią tworzyć duże lub małe stożki piargowe jak u podnóży Mięguszowieckiego Szczytu i Cubryny nad Morskim Okiem.

Żleb

Szeroki rodzaj rynny, wyżłobionej w stoku górskim lub ścianie skalnej, bardziej lub mniej strome i głębokie. Żleby mogą być piarżyste, skaliste, trawiaste, zdarza się, że płyną nim potoki. Bywa, że nieduże dolinki, nawet porośnięte lasem, są czasami nazywane żlebami.

Grań

Grzbiet turni lub szczytu, przeważnie skalisty i wąski np. Żabi Koń w otoczeniu Morskiego Oka, bywa też szeroki i trawiasty np. grań Czerwonych Wierchów.

Zdarza się także cały grzbiet przeważnie skalistego pasma górskiego jak np. Grań Tatr. Każdy szczyt ma przeważnie co najmniej dwie grania, które łączą go z sąsiednimi szczytami.

Zimą występują granie śnieżne, gdy skały są całkowicie zasypane śniegiem, a w górach wyższych od Tatr zdarzają się również granie lodowe.

Stok

Zbocze góry, bardzo stromy lub pionowy zwłaszcza skalisty nazywany jest ścianą skalną.

Odwiedzając Tatry, a zwłaszcza obszar Tatr Wysokich mamy możliwość zaobserwować wszystkie formy krajobrazu górskiego.

Źródło:

„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy

---

AUTOR