Ulica Krupówki w Zakopanem – ciekawe miejsca i obiekty

Krupówki to znany deptak w Polsce i najbardziej rozpoznawalna ulica w Zakopanem. Z początku była to wąska ścieżka łącząca zakopiańskie „nawsie” przy obecnej ul. Kościeliskiej z Kuźnicami. Ulicą stały się po 1870 roku, kiedy wybudowano pierwsze domy. Krupówki, czyli centrum miasta ciągną się na długości ok. 1100 m, znajdują się przy niej sklepy, karczmy, restauracje oraz budki z pamiątkami. To także deptak z szeregiem atrakcji dla każdego.

Historia ulicy Krupówki w Zakopanem

Zima na Krupówkach w okresie międzywojennym

Historycznie, Krupówki były częścią Polany Krupowej, a nazwa ulicy wywodzi się od Polany Krupówki, znajdującej się w jej górnej części i należącej do rodziny Krupów.

Do połowy XIX wieku w miejscu dzisiejszych Krupówek ciągnęła się wśród lasów, mokradeł i polan ścieżka łącząca dwór i hutę w Kuźnicach z kościołem oraz karczmą na tzw. Nawsiu, czyli w okolicach dzisiejszej ulicy Kościeliskiej.

W 1878 roku przy Krupówkach hucznie otwarto pierwszy dom wybudowany przez osobę spoza Podhala. Był to Walery Eljasz – malarz, wielki miłośnik i znawca Tatr, autor pierwszego Ilustrowanego przewodnika do Tatr, Pienin i Szczawnic. Drewniana willa została wzniesiona w modnym wówczas tyrolsko – szwajcarskim stylu. To właśnie od budowy tego domu rozpoczęła się historia tej słynnej ulicy.

Od połowy lat 80. XIX wieku Krupówki zaczęły odgrywać rolę głównej arterii Zakopanego, a na początku XX wieku stały się ważnym centrum handlowym, usługowym i administracyjnym.

Krupówki, niegdyś zwane „drogą grzeszników”, obecnie są jednym z najbardziej rozpoznawalnych deptaków w Polsce. Przemierzane przez tłumy turystów, zachęcają do spacerów i poznania historii budynków stojących wzdłuż tej wyjątkowej ulicy.

Zwiedzanie Krupówek czyli centrum Zakopanego

Środkowe Krupówki

Podczas zwiedzania wyróżniać się będzie zwarta zabudowa wyróżniająca ten deptak od innych ulic Zakopanego to w większości domy powstałe na początku XX wieku. Budynki te, choć trudno w nich dopatrzyć się jednorodnego stylu architektonicznego, mają swój niepowtarzalny urok.

Środkowy odcinek ulicy szybko zyskał charakter miejski dzięki zwartej, murowanej zabudowie. Było to efektem pożaru, który 21 stycznia 1899 roku strawił kilkanaście domów w centralnej części Krupówek. Na miejscu zniszczonych budynków już w następnym roku zaczęto wznosić pierwsze murowane kamienice. Powstawały one stopniowo, odpowiadając na rosnące potrzeby handlowo-usługowe rozwijającego się uzdrowiska.

Zwiedzanie Krupówek najlepiej rozpocząć od ich dolnej części, czyli od skrzyżowania z ulicą Nowotarską. i kierować się spacerem w górę ulicy.

Hotel pod Giewontem

ul. Krupówki 1

Budynek dawnego „Hotelu pod Giewontem”

Na skrzyżowaniu ul. Nowotarskiej i Krupówek po lewej stronie znajduje się drewniany budynek pierwszego hotelu w Zakopanem. Został wybudowany w 1885 roku przez Romualda Kuliga pod nazwą „Hotel pod Giewontem” i do 1898 roku był największym hotelem w Zakopanem. Znajdowało się tutaj 18 pokoi dla gości, a na parterze mieściła się restauracja z werandą.

Spod budynku w XIX wieku kilka razy dziennie wyruszał konny omnibus do Jaszczurówki. Trasa jego przejazdu stanowiła pierwszą linię komunikacyjną Zakopanego.

Hotel funkcjonował do 1939 roku. Po II wojnie światowej mieściła się tu szkoła zawodowa, a później internat szkolny i mieszkania prywatne. Na parterze działał sklep PSS „Społem” o nazwie „Juhas”. Obecnie na parterze znajduje się karczma regionalna „Gazdowa Kuźnia”. Niedaleko budynku przebiega podziemne przejście prowadzące na Gubałówkę.

Zakopiański kościół parafialny pw. Świętej Rodziny

ul. Krupówki 1a

Kościół parafialny Świętej Rodziny przy Krupówkach

Widoczny z daleka kościół Świętej Rodziny został wybudowany w latach 1877-1899 dzięki staraniom pierwszego proboszcza Józefa Stolarczyka a dokończony za czasów drugiego proboszcza Zakopanego ks. Kazimierza Kaszelewskiego.

Jest to budowla w stylu neoromańskim, projektu architekta Józefa Piusa Dziekońskiego. Dokumentację sfinansował i przekazał parafii dr Tytus Chałubiński. Ze względu na trudności finansowe prace budowlane postępowały bardzo powoli, a budowę ukończono dopiero w 1896 roku.

Wiele projektów w kościele wykonał Stanisław Witkiewicz m.in. boczne kaplice, drzwi wejściowe, witraże. Dużą część prac stolarskich wykonano w Szkole Przemysłu Drzewnego. Świątynia jest pierwszym murowanym kościołem Zakopanego i siedzibą najstarszej parafii — Świętej Rodziny.

Jednym z najważniejszych zabytków kościoła jest boczna kaplica św. Jana Chrzciciela, zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza i ufundowana przez Zygmunta Gnatowskiego. Wykonawcami ołtarza byli: Jan Nalborczyk – rzeźbiarz, Józef Gąsienica Kaspruś-Stoch – snycerz ornamentyki, oraz Kazimierz Sieczka – stolarz. Obraz do ołtarza namalował sam Stanisław Witkiewicz, a przedstawiona na nim postać św. Jana Chrzciciela jest jedynym zachowanym autoportretem artysty.

Kościół parafialny pw. Najświętszej Rodziny został wpisany do rejestru zabytków 18 października 2010 roku.

Zespół Szkół Budowlanych im. dr Władysława Matlakowskiego

ul. Krupówki 8

Popularna Budowlanka

Ponad stuletni drewniany budynek najstarszej zawodowej szkoły w Zakopanem został wybudowany w 1882 roku. Popularna „Budowlanka” kontynuuje tradycje założonej w 1876 roku przez Towarzystwo Tatrzańskie Szkoły Snycerskiej. Była to pierwsza szkoła zawodowa kształcąca młodzież góralską.

W szkole uczono rzeźby i artystycznej stolarki. Jednym z dyrektorów był Stanisław Barabasz, znany jako prekursor narciarstwa.

Od 1930 roku wydziały rzeźby i stolarstwa miały status szkoły średniej, jednak duża reorganizacja miała miejsce w 1948 roku. Wtedy wydział ciesielstwa przekształcono w Technikum Budowlane, a wydział rzeźby w Państwowe Liceum Technik Plastycznych.

Budynek został wzniesiony w niespełna rok według projektu architekta z Krakowa, Antoniego Łuszczkiewicza. Uroczyście poświęcił go pierwszy proboszcz zakopiański, Józef Stolarczyk, 30 lipca 1883 roku. W czasach, gdy dyrektorem szkoły był Karol Stryjeński, budynek został przebudowany przez uczniów pod jego kierunkiem. Obecnie popularna "Budowlanka" kształci młodzież góralską w zawodach budowlanych, związanych z regionem Podhala.

„Muzeum Tatrzańskie" im. dr. Tytusa Chałubińskiego

ul. Krupówki 10

„Muzeum Tatrzańskie" przy Krupówkach

Murowany budynek w stylu zakopiańskim wybudowany według projektu Stanisława Witkiewicza i Franciszka Mączyńskiego. Historia budowy sięga roku 1913, wtedy to Towarzystwo Tatrzańskie udostępniło część swojej parceli i nastąpiło poświecenie kamienia węgielnego. Murowany budynek muzeum powstał w latach 20 XX wieku. Ekspozycję etnograficzną przygotował Juliusz Zborowski a przyrodniczą Konstanty Stecki, zostały one uroczyście otwarte 23 lipca 1922 roku.

W ostatnich latach gmach główny Muzeum Tatrzańskiego przeszedł gruntowny remont. W nowocześnie urządzonych salach ekspozycyjnych na parterze można oglądać zbiory etnograficzne, a na piętrze mieści się dział przyrodniczy i geologiczny. Niezwykle zasłużonym dyrektorem muzeum, który zarządzał placówką przez 43 lata, był Juliusz Zborowski.

„Dworzec Tatrzański”

ul. Krupówki 12

„Dworzec Tatrzański” przy Krupówkach

Na miejscu obecnego murowanego obiektu stał wcześniej okazały drewniany budynek, wzniesiony w 1882 roku, który był siedzibą Towarzystwa Tatrzańskiego. Pierwotny „Dworzec Tatrzański” gościł na deskach swojej sceny takie osobistości jak Helena Modrzejewska, Ignacy Jan Paderewski, Mieczysław Karłowicz czy Henryk Sienkiewicz. W jego murach odbywały się coroczne wiece Towarzystwa Tatrzańskiego oraz liczne bale. Podczas jednego z takich bali w 1900 roku doszło do pożaru, który strawił budynek. Przyczyną tragedii był wybuch lampy naftowej.

Obecny, murowany budynek powstał w 1903 roku według projektu Wandalina Beringera. Prace budowlane prowadził Tadeusz Prauss – krakowski architekt, znany później jako projektant i budowniczy schroniska nad Morskim Okiem. Uroczyste otwarcie nowego obiektu miało miejsce 1 lipca 1903 roku. Była to jedna z pierwszych prób zastosowania stylu zakopiańskiego w budynkach murowanych.

„Dworzec Tatrzański” w zimie

Od 1909 roku swoją centralę miało tutaj Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, a później Grupa GOPR. W budynku znajdowała się również restauracja z werandą, słynąca jako miejsce spotkań literatów i taterników. Bywali tu m.in. Kornel Makuszyński, Karol Stryjeński, Karol Szymanowski i Witkacy.

W okresie międzywojennym w „Dworcu Tatrzańskim” mieściła się Biblioteka Publiczna oraz biblioteka Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (PTT). Obecnie w piętrowym, murowanym budynku swoją siedzibę ma Oddział Zakopiański PTTK.

Hotel „Sabała” (dawniej „Staszeczkówka”)

ul. Krupówki 11

Hotel Sabała przy Krupówkach

Drewniany budynek został wybudowany w 1896 roku przez Jana Gąsienicę-Staszeczka. Pierwotnie mieścił się tutaj jeden z pierwszych pensjonatów w Zakopanem – „Staszeczkówka” – uważany za luksusowy jak na tamte czasy. Jego projekt przypisuje się prawdopodobnie Zygmuntowi Dobrowolskiemu. Od 1900 roku był prowadzony przez Franciszka Pawlicę.

W hotelu-pensjonacie znajdowało się 30 pokoi, restauracja i sala bilardowa. Na zapleczu umieszczono korty ziemne oraz zajezdnię z powozami do wynajęcia. Budynek, jako jeden z pierwszych w Zakopanem, posiadał własne oświetlenie elektryczne.

W 1902 roku jednym z gości był Kazimierz Przerwa-Tetmajer, który mieszkał tutaj przez pewien czas wraz ze swoim synem. Około 1910 roku budynek został częściowo przebudowany, m.in. powiększono przeszkloną werandę.

Po II wojnie światowej w „Staszeczkówce” mieścił się Dom Wypoczynkowy PTTK oraz stacja PIM (Polski Instytut Meteorologiczny), a później internat Technikum Tkactwa Artystycznego. Pod koniec lat 70. XX wieku w budynku urządzono sale lekcyjne dla Zespołu Szkół Budowlanych.

13 kwietnia 1983 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków. Po gruntownym remoncie, przeprowadzonym w latach 1994–1996, budynek odzyskał swój dawny blask. Obecnie mieści się tutaj hotel „Sabała” wraz z restauracją.

Dawny „Hotel Giewont"

róg Krupówek i ul. Kościuszki

Budynek na skrzyżowaniu Krupówek i ul. Kościuszki w Zakopanem

Miejsce z niezwykle ciekawą tradycją, niegdyś stała tu słynna cukiernia, gdzie z czasem lokal zmienił charakter i stał się modną restauracją. W 1920 roku zakupił ją Franciszek Trzaska i urządził tu jedną z najbardziej znanych restauracji w Polsce. Odbywały się w niej koncerty muzyki kameralnej i słynne dancingi.

Na piętrze nad restauracją Trzaski znajdował się Klub Zakopiański instytucja towarzysko — artystyczną, w którym spotykali się artyści. W czasie okupacji niemieckiej lokal Trzaski został przebudowany na hotel. Obecnie na parterze budynku znajdują się sklepy.

Budynek poczty

Na skrzyżowaniu z ulicą Kościuszki znajduje się gmach główny Poczty Polskiej. Budynek został wzniesiony na początku XX wieku według projektu architekta Eugeniusza Wesołowskiego. W latach 30. XX wieku dobudowano drugie piętro, co spowodowało zniszczenie wszystkich elementów stylu zakopiańskiego, które budynek wcześniej posiadał.

Pierwszy urząd pocztowy w Zakopanem mieścił się w Kuźnicach i obsługiwał jedynie tamtejszy dwór oraz hutę żelaza. Na początku lat 70. XIX wieku, w związku z rozwojem funkcji letniskowej Zakopanego, otwarto sezonowy urząd pocztowy na tzw. „Nawsiu", przy ulicy Kościeliskiej. Mieścił się w domu Józefa Krzeptowskiego, obecnie jest tam „Restauracja u Wnuka". Obsługiwano tam głównie letników i turystów przebywających pod Tatrami.

Dawny hotel „Centralny”

Dawny hotel Centralny przy Krupówkach

Charakterystyczna murowana kamienica na skrzyżowaniu Krupówek i ulicy Galicy została wzniesiona w 1900 roku przez Samuela Leistena jako hotel „Centralny”. Na parterze mieściły się różnorodne sklepy oraz duży magazyn towarów bławatnych.

Hotel „Centralny” był jedynym w tamtych czasach hotelem w Zakopanem, który nie posiadał własnej restauracji. Jego goście korzystali z usług gastronomicznych w sąsiednim hotelu „Morskie Oko”.

Obecnie w budynku na parterze znajdują się lokale gastronomiczne, a na piętrze mieszczą się pomieszczenia mieszkalne.

„Morskie Oko”

ul. Krupówki 30

Morskie Oko przy Krupówkach

Duży budynek jednego z najpopularniejszych niegdyś hoteli w Zakopanem – „Morskiego Oka” – ma bogatą i burzliwą historię. Pierwszy drewniany budynek, wzniesiony przez Władysława Dzikiewicza w 1897 roku, spłonął zaledwie dwa lata później podczas wielkiego pożaru. Już w 1901 roku otwarto nowy, murowany budynek, który stał się wówczas największą budowlą w Zakopanem. Dwupiętrowy hotel mieścił restaurację, cukiernię oraz dużą salę teatralno-balową.

Wystrój wnętrz sali zaprojektował w stylu zakopiańskim Stanisław Witkiewicz. Na jej scenie występowały takie znakomitości jak Helena Modrzejewska, Ludwik Solski, Mieczysława Ćwiklińska, Hanka Ordonówna, a także później Czesław Niemen i Ewa Demarczyk. Swoje sztuki wystawiali tam Stanisław Ignacy Witkiewicz i Stefan Żeromski, zaś koncertowali m.in. Karol Szymanowski i Artur Rubinstein. W 1903 roku budynek zyskał oszklony taras, który stał się słynną werandą – miejscem spotkań elity artystycznej i intelektualnej Zakopanego.

Największy rozkwit „Morskiego Oka” przypada na okres międzywojenny. Hotel był wówczas centrum kulturalnym miasta. To tutaj pod Tatrami rozbrzmiewał jazz, a na Krupówkach panował slogan: „Narty, dancing, brydż”.

Po II wojnie światowej sala teatralna została przekształcona w kino, choć nadal służyła lokalnemu teatrowi. Niestety, od 1978 roku pozostaje nieczynna. W latach 90. XX wieku budynek mieścił popularną dyskotekę.

Obecnie budynek, znajdujący się w samym centrum Zakopanego, jest własnością prywatną. Na jego parterze mieszczą się sklepy, natomiast sam hotel pozostaje w stanie ciągłego remontu.

„Bazar Polski"

ul. Krupówki 41

Budynek Bazar Polski przy Krupówkach

Budynek został wzniesiony w latach 1910–1911 na terenie należącym do Władysława hrabiego Zamoyskiego, według projektu Franciszka Mączyńskiego. Na parterze mieścił się magazyn nowości i towarów bławatnych „Bazar Polski”, od którego pochodzi nazwa budynku. Znajdował się tu także sklep z asortymentem elektrycznym pod nazwą „Elektrownia Miejska” oraz sklep jubilersko-zegarmistrzowski.

W latach 30. w budynku mieścił się Zarząd Miejski. 2 lutego 1912 roku otwarto w budynku pierwsza dużą wystawę malarską i rzeźby, którymi wystawcami byli m.in.: Stanisław Witkiewicz, Władysław Skoczylas, Wojciech Brzega.

Dziś w budynku Bazaru Polskiego mieszczą się na parterze sklepy, natomiast w części pierwszego piętra Miejska Galeria Sztuki im. Władysława hr. Zamoyskiego.

„Poraj”

ul. Krupówki 50

Willa Poraj Krupówki

Trzykondygnacyjna willa „Poraj”, mieszcząca się na górnych Krupówkach, należy do najbardziej malowniczych obiektów tej ulicy. Do czasów II wojny światowej pełniła funkcję pensjonatu i hotelu. Drewniany dom, pierwotnie noszący nazwę „Marya”, został wybudowany w 1887 roku w stylu szwajcarskim. Jego projektantem był Fryderyk Kallaya, ówczesny kierownik działu ciesielskiego w Szkole Przemysłu Drzewnego. Pensjonat oferował 30 pokoi, czytelnię z fortepianem oraz znajdującą się na werandzie salę restauracyjną.

Po I wojnie światowej budynek zmienił właściciela i stał się własnością spółki akcyjnej. Wówczas nazwę „Marya” przemianowano na „Poraj”. Po II wojnie światowej willa straciła swój hotelowy charakter – pensjonat został zamieniony na mieszkania kwaterunkowe.

Budynek swoją sławę zawdzięcza restauracji, która w latach 1957–1971 była prowadzona przez Zenona Olbrychta. Jednym z jej specjałów były smażone rydze na patelni. „Poraj” gościł wiele znanych postaci ze świata kultury, sztuki i polityki. Obecnie w budynku mieszczą się księgarnia, sklep obuwniczy oraz lokal gastronomiczny.

Willa „Ślimak” (dawniej „Zośka”)

ul. Krupówki 77

Willa Ślimak przy ul. Krupówki

Po lewej stronie drogi uwagę zwraca duża drewniana willa „Ślimak”, wybudowana w 1900 roku w stylu zakopiańskim przez Jędrzeja Ślimaka. Budynek powstał jako pensjonat. Przed I wojną światową mieścił się w nim popularny sklep galanteryjny „Janina”.

Po I wojnie światowej willa została przebudowana, gdy właścicielką została córka Jędrzeja Ślimaka – Helena Kowalczykowa. W tym okresie nazwę budynku zmieniono na „Zośka”. W latach 1923–1928 pensjonat prowadziła Maria Witkiewicz, matka Stanisława Ignacego Witkiewicza i żona Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego.

Po II wojnie światowej w budynku urządzono mieszkania kwaterunkowe, co zapoczątkowało jego stopniową dewastację. 23 lipca 1987 roku willa została wpisana do rejestru zabytków, a niedługo później rozpoczęto jej remont. Prace zakończono w 1994 roku, przywracając budynkowi pierwotną nazwę – „Willa Ślimak”.

Obecnie na parterze budynku znajdują się lokale handlowe. Powyżej budynku, za światłami, Krupówki przechodzą w ulicę Zamoyskiego.

Źródło:

„Zakopane przewodnik historyczny” Lidia Długołęcka, Maciej Pinkwart

„Przewodnik szlaku Stylu Zakopiańskiego” Zbigniew Moździerz

---

AUTOR