Przejdź do treści

Charakterystyka Tatr: budowa geologiczna, krajobraz, fauna i podział Tatr

Przewodnik tatrzański
Opublikowane według Michał Jarząbek-Giewont w Tatry · 1 Luty 2017
Tatry to wspaniałe góry, które są największym wzniesieniem między Alpami na południowym-zachodzie a Kaukazem na południowym-wschodzie.

Najważniejsze informacje o Tatrach


Jedyne w centralnej Europie i jedyne w Polsce góry o charakterze alpejskim. Stanowią one najwyższe wypiętrzenie w całym wielkim łuku Karpat i jedyne góry wysokie na linii łączącej Alpy z Kaukazem. Pasmo Tatr rozciąga się równoleżnikowo od Przełęczy Huciańskiej (ok. 900 m) na zachodzie do Przełęczy Zdziarskiej (ok. 1075 m) na wschodzie.

Gniazdo Tatr otoczone jest obniżeniami Podhala, Spisza, Liptowa i Orawy. Długość głównego grzbietu wynosi ok. 80 km, rozpiętość pasma z zachodu na wschód to ok. 55 km, szerokość niecałe 20 km. Tatry zajmują obszar ok. 786 km2, czyli niewielki ułamek procentu powierzchni Alp.

W granicach Polski leży zaledwie 175 km2, pozostała część należy do Słowacji. Tatry graniczą bezpośrednio z kilkoma znacznie niższymi pasmami górskimi. Na zachodzie sąsiadują z górami Choczańskimi, od północnego zachodu i częściowo od północy graniczą ze Skoruszyńskimi Wierchami i Orawsko Witowskimi Wierchami. Na północ od Tatr leży Pasmo Gubałowskie, natomiast północnowschodnim sąsiadem jest Magura Spiska.

Ogólna charakterystyka podziału Tatr


Tatry dzieli się na trzy odrębne części, różniące się zarówno pod względem budowy geologicznej, jak i zależnego od niej krajobrazu:

Zachodnie (ok. 379 km2)


Od Przełęczy Huciańskiej po przełęcz Liliowe najwyższy szczyt Bystra (2248 m). Większość szczytów w Tatrach Zachodnich ma kształt kopulasty, a ogólny zarys rzeźby jest łagodniejszy niż w sąsiednich Tatrach Wysokich. Również i tu nie brakuje form ostrzejszych np. Giewont czy Rochacze. Znajdują się tu wielkie powierzchniowo doliny np. Dolina Chochołowska.

Wysokie (ok. 341 km2)


tatrzańskie szczyty
Od Przełęczy Liliowe do Przełęczy pod Kopą Bielską (najwyższy szczyt Gerlach 2655 m). Najwyższe i najsilniej przeobrażone przez lodowce, zbudowane z granitu, są jedyną w całych Karpatach grupą o charakterze alpejskim. Przeważają tu ostre, poszarpane granie, strome ściany, wysoko zawieszone kotły skalne — pozostałości po działaniu lodowców.

Zjawiskiem unikalnym są bardzo liczne jeziora górskie, najczęściej leżące u stóp urwisk i wyniosłych szczytów. Leżąca w granicach Polski części Tatr Wysokich, choć powierzchniowo o wiele mniejsza od Tatr Wysokich Słowackich, nie ustępuje im wcale pod względem walorów krajobrazowych, a niektóre miejsca, jak. np. Morskie Oko i jego otoczenie należą do najpiękniejszych w całych Tatrach.

Bielskie (ok. 46 km2)


Znajdujące się pomiędzy Przełęczą pod Kopą i przełęczą Ździarską (najwyższy szczyt Hawrań 2152 m). Biegną one nieomal prostopadle do grzbietu głównego. Znacznie niższe i niemal po wierzchołki porośnięte trawą stanowią wschodnią krawędź Tatr. Leżą całkowicie po stronie słowackiej.
Z przyczyn geopolitycznych dzielą się na dwie części: Tatry Polskie i Tatry Słowackie.


Główny grzbiet Tatr


Jaworowe i Gerlach szczytyGłówna grań polskiej części Tatr Wysokich zaczyna się na północno zachodnim wierzchołku Rysów i dalej biegnie Wołowym Grzbietem przez masyw Mięguszowieckich Szczytów, Cubrynę i Szpiglasowy Wierch nad Doliną Rybiego Potoku.

Następnie już nad Doliną Pięciu Stawów Polskich Liptowskimi Murami, przez Gładki Wierch aż do Świnicy. Stąd nad Doliną Gąsienicową przez Skrajną i Pośrednią Turnię do przełęczy Liliowe, od której rozpoczynają się Tatry Zachodnie. Dalej grzbiet kieruje się przez Kasprowy Wierch aż do Kopy Kondrackiej, ograniczając Dolinę Bystrej. Z Kopy Kondrackiej przez pozostałe wierzchołki Czerwonych Wierchów (Małołączniak, Krzesanicę i Ciemniak) do obniżenia Tomanowej Przełęczy.

Stąd grań główna prowadzi przez poszczególne szczyty (Tomanowy Wierch Polski, Smreczyński Wierch, Kamienistą) na Błyszcz, a później na najwyższy szczyt polskiej części Tatr Zachodnich, którym jest Starorobociański Wierch. Następnie przez Kończystą, Jarząbczy Wierch, Łopatę grań wyprowadza na Wołowiec nad Doliną Chochołowską. Najwyższym szczytem w całych Tatrach Zachodnich, jest leżąca po słowackiej stronie Bystra.

Budowa geologiczna Tatr - krajobraz, doliny, jaskinie


Giewont widok z Małej Łąki wiosnaBudowa geologiczna wiąże się z budową wielkich gór fałdowania typu alpejskiego. Najogólniej mówiąc, są one zbudowane ze skał krystalicznych oraz osadowych. Poszczególne warstwy skalne leżą na sobie pod różnym nachyleniami, a czasami ułożone są pionowo. Z geologicznego punktu widzenia jako masyw górski są tworem stosunkowo młodym. Natomiast skały, z których są zbudowane, mają o wiele dłuższą historię, najstarsze skały powstały ponad 300 mln lat temu.

Geolodzy, odczytując początek powstania tych gór, sięgają do ery paleozoicznej. Powstał wtedy tzw. trzon krystaliczny, w którym największy obszar zajmuje granit, skała pochodzenia magmowego, z którego zbudowane jest główne wypiętrzenie Tatr Wysokich. W skałach osadowych, takich jak wapienie, dolomitu czy piaskowce, zostały utworzone Tatry Bielskie, grupa Siwego Wierchu oraz większa część północnych stoków Tatr Zachodnich. Obszar dzisiejszych Tatr był bądź morzem, bądź lądem. Wynikiem długiej i skomplikowanej historii formowania się górotworu tatrzańskiego jest bogactwo występujących rodzajów skał.

Budowa Tatr

Kozica w śniegu

Odzwierciedleniem skomplikowanej budowy geologicznej jest rzeźba terenu, na którą największy wpływ miały kolejne zlodowacenia. Rozpoczęły się one ok. 1,5 mln lat temu, a zakończyły ok. 10 tys. lat temu. Działanie lodowców polegało na pogłębieniu i poszerzeniu form powstałych w okresach poprzednich.

Zawdzięczamy im strome ściany skalne, charakterystyczne kotły tzw. kary. Właśnie w nich powstały po ustąpieniu lodowców jeziora górskie. Wynikiem działalności lodowca są doliny o charakterystycznym przekroju litery „U”, moreny powstałe z gruzu zsypującego się z otaczających lodowiec stoków. Lodowce najbardziej przekształcił rzeźbę Tatr Wysokich, najdłuższy z nich w Dolinie Białki miał ok. 20 km długości.

Krajobraz Tatr


Pod wpływem stopniowego ocieplenia się klimatu, lodowce ustąpiły ostatecznie z terenu Tatr. Od tego czasu głównymi czynnikami kształtującymi rzeźbę tatrzańską są wody m. in. rwące potoki płynące dolinami, ulewne deszcze. Innym przykładem są tzw. zjawiska krasowe, czyli efekt rozpuszczania skał węglanowych przez wody. Najciekawszym przykładem zjawisk krasowych są jaskinie, których najwięcej znajduje się w rejonie masywu Czerwonych Wierchów.

Pogoda w Tatrach


Siodłowa Turnia w Tatarch mgły
Klimat masywu tatrzańskiego ma cechy klimatu wysokogórskiego i zaostrza się w miarę wzrostu wysokości. Wraz z wysokością obniża się średnia roczna temperatura powietrza. Najniższe temperatury notuje się w lutym, a najwyższe w lipcu.

Charakterystyczna jest duża zmienność stanów pogody i częste przesunięcia frontów, niosące nagłe załamania pogody, gwałtowne spadki ciśnienia, duża wilgotność zmienna powietrza oraz spora roczna suma opadów atmosferycznych.

Bardzo charakterystycznym dla klimatu górskiego zjawiskiem są tzw. morza mgieł, gdy górna granica zamglenia utrzymuje się poniżej będących w słońcu szczytów. Typowe dla klimatu Tatr są zimowe inwersje temperatur oraz opady śniegu w trakcie lata. Temperatura zmniejsza się wraz ze wzrostem wysokości, o każde 100 m temp. spada o ok. 0,5°C.

Jednym ze zjawisk kształtujących klimat tatrzański są częste i silne wiatry. Szczególne znaczenie ma tzw. wiatr halny (odpowiednik wiejącego w Alpach fenu). Zapowiada go spadek ciśnienia atmosferycznego, wyczuwany przez człowieka. Wiatr halny jest zjawiskiem lokalnym, wieje z południa i ogrzewa się w miarę spadania w Rów Podtatrzański. Halny jest silny i porywisty, ciepły i suchy.

Flora Tatr


szarotki w tatrach
Roślinność tatrzańska jest niezwykle ciekawa i urozmaicona. W Tatrach obserwować możemy pięć pięter roślinności. Poszczególne piętra charakteryzują się specyficznym składem gatunkowym. Poszczególne piętra doskonale są widoczne z rejonów Gubałówki.

W górach rośnie około tysiąca gatunków roślin naczyniowych i ponad dwa tysiące gatunków paproci, mchów, porostów itp. Spotkamy tutaj również gatunki endemityczne i reliktowe, które przetrwał tutaj od epoki lodowej.

W roślinności tatrzańskiej wyraźnie zaznaczają się różnice między roślinami rosnącymi na różnych glebach. Wiele rośnie tylko na podłożu wapiennym (np. szarotka) lub tylko na podłożu granitowym np. dzwonek alpejski. Charakterystyczne i szerzej znane rośliny górskie to: lilia złotogłów, dziewięćsiły, szarotka oraz krokus (szafran spiski), urdzik karpacki.

Fauna Tatr


Kozica zimą czekaPoprzez cechy klimatu i piętrowy układ roślinności fauna tatrzańska wyróżnia się w znaczny stopniu odrębnością od tej znane z innych rejonów Polski. Oprócz licznie występujący gatunków pospolitych spotkamy w Tatrach gatunki występujące tylko tutaj. Spośród ssaków na szczególną uwagę zasługują świstaki i kozice i największy niedźwiedź brunatny. Wszystkie te zwierzęta można spotkać na terenie polskich gór.

W tatrzańskich lasach przetrwały oprócz zwykłych drapieżników, niedźwiedzie i rzadziej spotykane rysie. Z ptaków właściwym tylko górą należy wymienić pomurnika, płochacza halnego oraz orła przedniego. Z kuraków występują: jarząbki, cietrzewie i głuszce.

Wody tatrzańskie są ubogie w ryby, a pośród licznie występujących po polskiej stronie stawów tylko Morskie Oko jest naturalnie zarybione. Spotkamy tutaj pstrąga potokowego. Fauna płazów i gadów jest stosunkowo uboga. Spotkać można m. in. jadowitą żmiję zygzakowatą oraz rzadkie salamandry plamiste. Licznie natomiast występują w Tatrach owady. Wszystkie zwierzęta objęte są ochroną w ramach Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Wody tatrzańskie


Potok w Tatrach górskiW tatrzańskim krajobrazie potoki i stawy są ważnym i oryginalnym elementem. Tatry znajdują się na obszarze dwóch wielkich zlewisk: Morza Czarnego (dorzecze Orawy i Wagu) i Morza Bałtyckiego (dorzecze Dunajca i Popradu), głównym grzbietem przebiega wododział europejski. Wody Tatrzańskiego Parku Narodowego należą w całości do zlewiska Morza Bałtyckiego.

Liczba źródeł po polskiej stronie przekracza 1000, największe z nich i najciekawsze leżą na obszarze skał niemagmowych. Najbardziej znane i największe to źródła wypływowe zwane wywierzyskami. W Tatrach zobaczymy bystre i rwące potoki, często tworzące kaskady bądź okazałe wodospady np. Wielka Siklawa.

Doliną tatrzańskim, wiele uroku nadają malownicze jeziora górskie zwane stawami. Są one niejako wizytówką gór i niezwykle charakterystycznym elementem tatrzańskiego krajobrazu. Większość z nich znajduje się w Tatrach Wysokich a największe i najbardziej znane to Morskie Oko. Duża część położona jest stosunkowo wysoko, bo powyżej 1600 m. Wody tatrzańskich stawów cechuje duża przezroczystość oraz ubogi świat roślinny i zwierzęcy.

Tatrzański Park Narodowy


Wyjątkowe wartości krajobrazowe i przyrodnicze Tatr wpłynęły, na objęcie tego regionu ochroną. W 1954 roku został utworzony Tatrzański Park Narodowy, który obejmuje obszar całych Tatr Polskich i małe fragmenty Podtatrza. Szlaki turystyczne w Tatrach są dobrze utrzymane i oznakowane, a w niebezpiecznych miejscach odpowiednio ubezpieczone  — posiadają sztuczne ułatwienia w postaci klamer, łańcuchów, jak również drabinek.

Wybierając się na wycieczkę, należy odpowiednio zaplanować jej trasę, biorąc pod uwagę swoje doświadczenie i umiejętności, prognozę pogody, stan zdrowia oraz kondycję. Tatry są niezwykle atrakcyjne, bogate w piękne widoki i ambitne trasy, przez to, co roku przyciągają rzesze turytów. Najbardziej popularna i dostępna dla wszystkich jest turystyka piesza.

Giewont mała łąka
W Tatrach jest ok. 250 km znakowanych szlaków o różnym stopniu trudności, które prowadzą po najciekawszych i najpiękniejszych zakątkach gór. Należy pamiętać, że kolor szlaków nie oznacza stopnia ich trudności. Na terenie Tatr nie wolno zrywać kwiatów i niszczyć żadnych roślin, pod całkowitą ochroną znajdują się też wszelkie organizmy żywe od motyli i chrząszczy po niedźwiedzie.

Nie wolno zabierać „na pamiątkę” skał i minerałów. Zakazane jest również rozpalanie ognisk i biwakowanie poza schroniskiem turystycznym. Pamiętajmy, aby wszelkie odwiedzane miejsca pozostawić w takim stanie, w jakim je zastaliśmy. Powinniśmy wiedzieć, że Tatry to dom dzikich zwierząt a my tu jesteśmy tylko gośćmi.

Grupy zorganizowane mogą poruszać się po Tatrach wyłącznie z licencjonowanym przewodnikiem tatrzańskim mającym ważną licencję TPN.

Główne tatrzańskie szczyty


Garłuch

Listę dziesięciu najwyższych tworzą szczyty Słowackich Tatr Wysokich:


Gerlach 2654 m n.p.m. , Łomnica 2634 m, Lodowy Szczyt 2627 m, Durny szczyt 2623 m, Wysoka 2560, Kieżmarski Szczyt 2558 m, Kończysta 2535 m, Baranie Rogi 2526 m, Widły 2522 m, i słowacki wierzchołek Rysów 2503 m.

Najwyższe szczyty Tatr Polskich


Północno — zachodni wierzchołek Rysów 2499 m, Mięguszowiecki Szczyt Wielki 2438 m, Niżnie Rysy 2430 m, Mięguszowiecki Szczyt Czarny 2410 m, Mięguszowiecki Szczyt Pośredni 2393 m, Cubryna 2376 m, Wołowa Turnia 2372 m, Żabia Turnia Mięguszowiecka 2335, Świnica 2301 m. Najwyższym szczytem leżącym całkowicie po stronie Polski jest Kozi Wierch 2291 m.


Michał Jarząbek-Giewont autor bloga
AUTOR

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.


Nie ma jeszcze żadnych recenzji.
0
0
0
0
0
Wróć do spisu treści