Świstak tatrzański w górach - opis gatunku żyjącego w Tatrach

Świstak to obok kozicy, to najbardziej znany mieszkaniec Tatr, należy do największych europejskich gryzoni. Często swoje wejścia do korytarzy mają w pobliżu popularnych szlaków w Tatrach. Zanim go zobaczymy, możemy usłyszeć charakterystyczny świst, za pomocą którego ostrzega inne świstaki.

Świstak tatrzański (marmota marmota latirostris)

Charakterystyka świstaka żyjącego w polskich górach

Świstak jest typowym mieszkańcem strefy wysokogórskiej, w Polsce żyje tylko w Tatrach ponad górną granicą lasu, głównie w strefie hal Tatrzańskiego Parku Narodowego od 1500 do 2300 m n.p.m. Ten charakterystyczny gryzoń jest spokrewniony ze stepowym bobakiem, z naszym susłem i wiewiórkami, z którymi tworzy rodzinę wiewiórkowatych. Jego nazwa pochodzi od ostrego świstu, jaki wydaje zaniepokojone zwierzę.

Ten duży ssak jest zwierzęciem o krępym tułowiu, dużej głowie, krótkiej szyi i krótkich kończynach, wielkości dużego kota. Ciężar po przebudzeniu ze snu zimowego wynosi ok. 3 — 3,5 kg namiot na jesień przed położeniem się do snu waga może dochodzić do 7 kg. Długość ciała bez ogona 30-60 cm, ogon stanowi ok. 1/4 długości ciała i jest wałkowaty, owłosiony.

Futro ma gęste, włos szorstki, koloru rdzawoszarego, koniec ogona czarny. Kończyny krótkie, muskularne z silnymi pazurami, dzięki nim świstaki mogą skutecznie kopać korytarze pod ziemią. Charakterystyczne siekacze są skutecznym narzędziem służącym do cięcia i wygrzebywania z ziemi pokarmu. Rosną przez całe życie i z czasem przybierają barwę pomarańczową. W Europie bardzo duża populacja występuje Alpach, w rejonie Tatr występuje podgatunek świstaka.

Co jedzą świstaki?

Żywi się wyłącznie roślinami, jego pożywienie stanową trawy i byliny porastające hale i łąki wysokogórskie. Dodatkowo jadłospis uzupełniają kłącza i bulwy. Dieta tego wysokogórskiego zwierzęcia zmienia się w ciągu roku i jest uzależniona od roślinności rosnącej w czasie okresu wegetacyjnego. Dzięki zasobności w związki odżywcze tego pokarmu możliwy jest w ciągu kilku ciepłych miesięcy szybki przyrost tkanki tłuszczowej, niezbędnej do przetrzymania niemal pół roku snu podczas zimy.

Środowisko i tryb życia świstaka

Zwierzę prowadzi życie w grupach rodzinnych, składających się od kilku do kilkunastu osobników, gdzie każda składa się z pary rodzicielskiej i młodych z dwóch ostatnich miotów. Kolonie żyją na duży obszarach halnych zasobnych w rośliny stanowiące ich pożywienie, kolonia może składać się z kilku rodzin.

Gryzonie są terytorialnie i bronią swojego rewiru przed innymi dorosłymi osobnikami. Każda rodzina co roku zajmuje ten sam obszar, terytoria poszczególnych koloni nie nakładają się na siebie.

Świstaki większość swojego życia spędzają w norach, które zakładają w pobliżu rumoszu skalnego. Takie miejsca zapewniają możliwość wygrzewania się w słońcu oraz szybkiej ucieczki. Zamieszkiwana poza komorą mieszkalną posiada także dość długi, ślepo zakończony korytarz używany jako toaleta.

Zaniepokojony staje na dwóch łapach i obserwuje teren. Pełniący straż osobnik, gdy dostrzeże niebezpieczeństwo, wydaje donośny ostrzegawczy gwizd. Ostre świsty alarmują również kozice górskie. Gwizd świstaka jest dźwiękiem wydawanym przez struny głosowe, a nie jak u człowieka przez szparę między zębami lub zwinięte w trąbkę usta. Jego naturalnymi wrogami są drapieżniki jak orzeł, lis i ryś.

Świstak jest zwierzęciem dziennym i gdy tylko ma sposobność, o wschodzie słońca opuszcza ciemne korytarze, aby się najeść, przewietrzyć i pobaraszkować w towarzystwie sąsiadów. Na początku jednak, przed opuszczeniem podziemnych korytarzy, dokładnie bada teren, sprawdzając, czy jest bezpiecznie. Jego nazwa pochodzi od charakterystycznych odgłosów, jakie wydaje, gdy czuje się zagrożony.

Sen zimowy świstaka

Przesypia całą zimę w specjalnie na ten cel wygrzebanej norze, głębokiej i długiej do kilkudziesięciu metrów. Jest ona dobrze od zewnątrz zamkniętej ziemią i suchą trawą, wewnątrz zaś wyścielona suchą trawą.

Sen trwa ok. 7 miesięcy, w jego czasie organizm obniża temperaturę ciała do 1,4-12 °C wszystkie funkcje życiowe ulegają zahamowaniu. Oddech staje się znacznie wolniejszy, także tętno serca opada znacznie poniżej normy.

Podczas snu zwierzęta leżą obok siebie gromadnie, zwinięte w kłębek. W jednej komorze może znajdować się do 10 osobników. W swoich podziemnych korytarzach nie ma żadnych zapasów na zimę, ponieważ świstak w trakcie snu nie je, pomimo tego, że budzi się regularnie co 3-4 tygodnie, by oddać mocz i kał.

Ze snu zimowego budzi się w drugiej połowie kwietnia lub z początkiem maja. Aby wydostać się na powierzchnie, świstak przekopuje w śniegu tunel o długości dochodzącej nawet do 3 metrów. Łatwo jest wtedy dostrzec na śniegu otwór nory. Po przebudzeniu wiosną świstaki bardzo dużo jedzą i szybko odzyskują dawną sylwetkę.

Wypatrzeć świstaka w jego naturalnym środowisku jest niezwykle trudno, prędzej on wyparzy człowieka niż człowiek jego. Jego sierść ma kolor podłoża skalnego, a kształt ciała, w szczególności owal głowy, upodabnia go do bloków skalnych.

Okres godowy i rozród świstaków

Wiosenna pora roku to czas świstaczych godów, ruja rozpoczyna się zaraz po przebudzeniu ze snu zimowego i pierwszym posiłku. Samce pozorują walki między sobą, nacierając na siebie, machają przednimi łapkami i groźnie szczerzą zęby.

Po kopulacji samiec opuszcza samice i spędza pewien czas w norze zastępczej. Samica rodzi 1-6 ślepych i nagich młodych. Przychodzą one na świat po ok. 5 tygodniach ciąży, do końca lipca pozostają pod troskliwą opieką matki. Dopiero wówczas wychodzą na powierzchnię, ale dalej przez cały czas utrzymują kontakt z matką, która troskliwie się nimi zajmuje.

Dorastają i uzyskują dojrzałość płciowa dopiero w wieku 2 lat. Jeżeli przeżyją pierwszy najniebezpieczniejszy rok życia, to charakterystyczne zwierzę Tatr może dożyć nawet 15 lat. Jego populacja w Tatrach jest stała.

Świstak dawniej

Na zwierzę to niegdyś chętnie polowano, a cenniejsze od skóry i mięsa było ich sadło, stosowane w medycynie ludowej. Należał do gatunków ginących i zagrożonych w Polsce. Nagromadzone na jesień, na czas zimowego snu, zapas tłuszczu u przesądnych górali uchodził jako niezawodny środek leczniczy na wszelkie dolegliwości. Głodującym ludziom na Podhalu często pomagało przezwyciężać choroby nie tylko jako lekarstwo, ale jako porcja wysokoenergetycznego pożywienia wzmacniającego organizm.

W połowie XIX wieku świstaki w Tatrach przez kłusownictwo prawie całkowicie wytępiono. Na szczęście walka uczonych o objęcie ochroną tego zwierzęcia przyniosła skutek i w 1868 roku została uchwalona przez Sejm krajowy we Lwowie ustawa o ochronie świstaka i kozicy, w rozporządzeniu widniało: „Zakazuje się polowania na zwierzęta alpejskie, świstaka i dziką kozę, właściwe Tatrom, lub łapania takowych. Również zakazuje się sprzedaży tych zwierząt, jako też i sadła świstaczego". Dzięki tej ważnej ustawie ochrony przyrody nie pozwolono mu wyginąć w Tatrach.

Przekroczenie tego zakazu było surowo karane. Powstała także powołana i finansowana przez Towarzystwo Tatrzańskie straż pilnująca zwierząt. Zatrudniono w niej przewodników zakopiańskich niegdyś zajmujących się polowaniem. Byli to znani górale Jędrzej Wala i Maciej Sieczka, którzy bardzo sumiennie wykonywali swoje obowiązki. Dzięki zorganizowaniu straży górskiej uratowano świstaka od całkowitego wytępienia i obecnie znajduje się on w wielu dolinach Tatr. Liczebność świstaków jest stała od czasu utworzenia Parku Narodowego. Zobaczenie go w naturalnym środowisku może stanowić nie lada atrakcję turystyczną.

Postać świstaka oraz jego gwizdy urozmaicają i ozdabiają wysokogórski krajobraz Tatr. Od tego charakterystycznego gryzonia pochodzi wiele nazw w Tatrach np. Świtówka, Świstówka Dolina, Świstowy Szczyt itp.

Źródło:

„Świstak" - broszura TPN

---

AUTOR