Przejdź do treści

Piętra roślinności w górach — Piętra roślinne w Tatrach

Przewodnik tatrzański
Opublikowane według Michał Jarząbek-Giewont w Tatry · 24 Grudzień 2015
Charakterystyczną cechą roślinnego krajobrazu Tatr jest jego piętrowy układ, który rozpościera się na wielu stokach. Tatry charakteryzują się podobnym układem pięter roślinnych jak w pozostałych grupach górskich Karpat Zachodnich, ale granice pięter biegną w Tatrach przeważnie 50 do 100 metrów wyżej. Poszczególne piętra zmieniają się wraz z równoczesną zmianą klimatu. Wraz ze wzrostem wysokości możemy obserwować coraz mniej gatunków fauny i flory. W Tatrach nie występuje piętro niwalne (śnieżne), ponieważ są to góry za niskie.

Piętra roślinności w górach i ich wysokość


Najbardziej wyróżniają się w krajobrazie Tatr dwie strefy: obszar porośnięty drzewami i kosodrzewina oraz bezleśna przestrzeń hal i turni. Wyraźnie rozpościera się granica pomiędzy poszczególnymi piętrami, włączając w to piętro pogórza. Najwyższe polskie góry są jedynym rejonem w Polsce, gdzie w pełni zaobserwować można, w zależności od strefy wysokościowej, przemiany w wyglądzie i gatunku roślin.

Po północnej stronie wyróżnia się piętro regla dolnego sięgające od podnóża Tatr do 1250 m n.p.m. Powyżej regla dolnego mieści się regiel górny, którego zasięg ustanawia górna granica lasu biegnąca na 1500-1550 m n.p.m. Powyżej górnej granicy porośniętej głównie świerkami, do wysokości 1800 m n.p.m. rozciąga się piętro kosodrzewiny.

Wyżej wykształciło się piętro halne, występujące do 2250 m n.p.m. Piętro turniowe rozciąga się od 2250 m n.p.m. po najwyższe szczyty. Bardzo dobrze poszczególne piętra roślinności widać z Gubałówki, skąd roztacza się piękna panorama tatrzańskich szczytów.

Poniżej przedstawiamy piętrowy układ roślinny, poznaj piętra roślinności w Tatrach:


Piętro regla dolnego

piętro porośnięte drzewami


regiel dolnyWznosi się od ok.700 do 1250 m n.p.m. Słowo „regiel” oznacza, dużą porośniętą lasem górę. Aktualnie określa strefę lasów górskich, które ze względu na charakter dzielone są na lasy regla dolnego oraz regla górnego.

W miejscach nieprzekształconych przez działalność człowieka rosną na tym poziomie lasy mieszane z przewagą jodły i buka oraz mniejszą ilością jaworu, jesionu, cisa i modrzewia.

Ten drzewostan mieszany bukowo — jodłowy, rośnie na podłożu węglanowym (wapień, dolomit), natomiast na podłożu krystalicznym (granit) rozwija się bór świerkowy z domieszką jodły. Na łąkach i polanach regla dolnego rosną różne trawy, kaczeńce, jaskry, krokusy itp.

Dzisiaj ok. 80% powierzchni siedlisk lasów mieszanych rozciągających się w Tatrach Polskich od Siwiańskich Turni na zachodzie (Dolina Chochołowska) po Dolinę Filipki na wschodzie porastają monokultury świerkowe. W reglu dolnym dominuje świerk, który został zbyt pochopnie posadzony na miejsca wylesione przez działalność rabunkową lasów w reglowych w XIX wieku. Poza świerkiem występuje obecnie w zespole dolnoreglowym coraz liczniej jodła, jawor i buk. Spotkamy tu także olsze szare, wierzby i bardzo rzadko na śródleśnych skałkach — sosnę zwyczajną.

W przeszłości to różnorodne środowisko tatrzańskie zostało w znacznym stopniu zniszczone przez rabunkową wycinkę drzew na potrzeby górnictwa, hutnictwa, pasterstwa, budownictwa itp. Buki wycinano w celu uzyskania węgla drzewnego, wykorzystywanego w zakopiańskich hutach do wytopu żelaza. Naturalny drzewostan tego regla zachował się w tak zwanych dolinkach zakopiański, piękne drzewa bukowe podziwiać możemy w Dolinie Strążyskiej i Białego oraz częściowo Bystrej. Najlepiej zachowane buczyny rosną obecnie w masywie Sarniej Skały, na Grześkówkach oraz Samkowiej Czubie. Aktualnie Tatrzański Park Narodowy prowadzi przebudowę drzewostanu i stara się, by regiel dolny doprowadzić do jego pierwotnego stanu.

Piętro regla górnego

Porośnięte głównie świerkiem


regiel górnyJego zasięg to ok. 1250-1550 m. Piętro jest porośnięte niemal wyłącznie przez lasy świerkowe i często nazywane jest krainą świerka. Górno reglowe drzewostany świerkowe, dzięki oddaleniu od siedzib ludzkich, zachowały się w najbardziej naturalnym stanie niż dolnoreglowe buczyny. Świerki w tym pietrze dożywają wielu lat, najstarszy stwierdzony na terenie TPN okaz ma ich aż 500.

Lasy świerkowe o charakterze pierwotnym rosną w trudno dostępnych miejscach np. na zboczach w Dolinie Kościeliskiej w Bramie Kraszewskiego, w Wąwozie Kraków, na urwiskach Wołoszyna, Roztockiej Czuby i Opalonego. Starodrzew świerkowy przekraczający 200-250 lat wchodzi w fazie rozpadu, a następnie zaczyna zamierać. W jego miejscu wyrasta rozsiewana przez ptaki jarzębina.

W związku z coraz bardziej surowymi warunkami środowiska oraz mniej żyzną glebą w miarę wznoszenia się nad poziom morza zmienia się skład gatunkowy lasu. Znikają gatunki liściaste charakterystyczne dla regla dolne jak buki i jawory, coraz rzadziej rosną również jodły, zwiększa się natomiast liczebność świerka, które są lepiej przystosowane do panujących na tej wysokości warunków klimatycznych. Pojawia się tu także jarzębina, brzoza oraz wspaniałe górskie drzewo, jeden z symboli tatrzańskich — limba.
Największe skupiska tej sosny możemy obserwować na Żabiem nad Doliną Rybiego Potoku gdzie wspaniały zwarty pas limb, wyraźnie dominuje ponad górną granicą świerkowego regla.

W reglu górnym rośnie znacznie mniej gatunków krzewinek i roślin zielnych. W warstwie runa najczęściej występują: paprocie, szczawik zajęczy, podbiałek alpejski, kosmatka olbrzymia oraz borówka czarna. W górnoreglowych drzewostanach świerkowych występują licznie porosty, z których najczęstsza jest brodaczka. Zwisa ona z gałęzi i nadaje charakterystyczny wgląd lasa górnoreglowym.

Świerkowy las górnoreglowy nie jest jednolity. W dolnych partiach jest on zwarty i mroczny, korony drzew są tu osadzone dość wysoko. W miarę posuwania się ku górze staje się coraz rzadszy i widniejszy. Wysokość drzewa maleje, korony schodzą coraz niżej i u świerków rosnących w górnej granicy lasu dosięgają samej ziemi.

Piętro kosodrzewiny

subalpejskie


piętro subalpejskieCiągnie się od górnej granicy lasu ok. 1500 m n.p.m. do ok. 1800 m n.p.m. Rosną tu łany kosodrzewiny, gęstych, splatanych, często trudnych do przejścia. W niższych położeniach płaty kosówka tworzą zwarte łany, które wyżej stopniowo karłowacieją i rzedną, aż do niewielkich kępek.

Kosodrzewina zwana również kosówką jest to krzewiasty, karłowaty rodzaj sosny, charakterystyczny tylko dla gór Europy Środkowej. Jest blisko spokrewniona z rosnąca również w Tatrach sosną zwyczajna, jak również z rosnąca w strefie górnej granicy limbą.

Dzięki bardzo elastycznym gałęzią i niewielkim wzroście kosodrzewina świetnie sobie radzi na tej wysokości. Różni się od sosny zwyczajnej kształtem gałęzi, szyszek i igieł. Na terenie TPN kosówka osiąga od 3 m w strefie graniczącej z lasami do kilkunastu centymetrów w strefie jej górnego zasięgu.

Poza kosówką wyróżniają się w tym piętrze krzewy róży alpejskiej oraz porzeczki skalnej. W piętrze tym rosną wysokie ziołorośla jak: ciemiężyca zielona, tojad mocny i inne. Miejsca wolne od kosówki zajmuje m.in. borówka brusznica. W dolnej części tego piętra natrafimy również na jarzębinę, brzozę karpacką oraz limbę.

Kosówka spełnia istotną funkcję w ekosystemie, ponieważ jej mocne, elastyczne przylegające do podłoża gałęzie, zatrzymują lawiny śnieżne i kamienne. Zatrzymują również wody opadowe podczas gwałtownych deszczów. Wyżej wspomniane właściwości tworzą z zespołu kosodrzewiny rodzaj naturalnego przedmurza zabezpieczającego niżej położone hale i lasy górnoreglowe przed zniszczeniem.

Kosówka jest pionierem, która głównie w reglu górnym po katastrofach takich, jak lawiny i usuwiska, pierwsza porasta teren, z czasem oddając go świerkowi lub w górnych położeniach limbie. Kosówkę spotkać można również w reglu górnym, a nawet i dolnym na urwistych zboczach, gdzie gromadnie występowanie drzew jest z natury utrudnione lub prawie niemożliwe.

Piętro halne

alpejskie


piętro alpejskiePiętro alpejskie sięga w polskich górach wysokość około 2300 m n.p.m. Kosodrzewina osiągająca niżej wysokość 3-4 metrów, w miarę wzniesienia karleje, dochodząc tu do kilkunastu centymetrów. Przejście między piętrem alpejskim a piętrem kosówki dokonuje się stopniowo.

Łany kosówki stają się coraz niższe, rozpadają się przy tym na coraz to bardziej rozrzucone i coraz bardziej karłowate krzewy. Formacją dominującą w tym pietrze na skalistych glebach są wysokogórskie murawy. W tym piętrze zaczynają występować roślin wyłącznie o charakterze wysokogórskim.

Do roślin halnych należą specyficzne gatunki traw oraz ziołorośla. Na podłożu granitowym duże przestrzenie zajmują tutaj wysokogórskie murawy, tworzące zespół situ skuciny. Jest to drobna roślina masowo występująca na granitowych zbocza granitowych gór. Ona to na jesień przybiera intensywną rudawą czerwień, stąd nazwa popularnego wśród turytów masywu Czerwonych Wierchów.

Drugim ważnym składnikiem tego zespołu jest boimka dwurzędowa gęstokępkowa trawa. W tym piętrze prowadzono dawniej intensywne wypas owiec. W piętrze hal, u podnóża ścian skalnych i wylotach żlebów występują ruchome zwały większych i mniejszych kamieni oraz drobnego żwiru, zwane piargami.

Z nieliczne tu występujących zwierząt na uwagę zasługuje świstak, piętro hal stanowi jego główne środowisko. Innym niezwykle ważnym gatunkiem występującym w tym piętrze jest kozica. Świstak i kozica to najbardziej charakterystyczne gatunki związane z Tatrami, mające tutaj swoje jedyne naturalne ostoje.

Piętro turniowe

subniwalne


Piętro subniwalneWystępujące najwyżej z pięter roślinnych w polskich górach, rozpoczyna się ono przeciętnie powyżej 2300 m n.p.m., biegnąc po najwyższe szczyty tatrzańskie (Gerlach 2655 m). Spotkamy je w pełni rozwinięte tylko w centrum granitowych Tatr Wysokich, od Krywania i otoczenie Morskiego Oka po Kołowy Szczyt.

Zima trwa tu ok. 9 miesięcy, a pokrywa śniegu utrzymuje się przeważnie od października do końca maja. W piętrze rośnie typowa roślinność alpejska, murawy, mchy i porosty.

Na najwyższych szczytach tego piętra możemy spotkać odpowiednio dostosowane rośliny do przeżycia w tych ciężkich warunkach. Należą do nich między innymi: pierwiosnek maleńki, lepnica bezłodygowa, dzwonek alpejski, rojnik górski. Część rosnących tutaj gatunków, nie występują nigdzie indziej w Polsce.

Warunki życia roślin w pietrze turniowym są skrajne trudne, mimo tego spotkać tu jeszcze można 120 gatunków roślin naczyniowych. Oprócz nich i prócz mszaków występuje na tej wysokości także duża liczba porostów, zarówno rosnąca wśród muraw, jak i przede wszystkim naskalna.

Najbardziej pospolitym i najszerzej rozpowszechnionym porostem porastającym granit jest charakterystyczny wzorzec geograficzny. Jego nazwa nawiązuje do przedstawionych przez geografów na mapach kształtów lądów, jakie przyjmuje plecha pokrywająca kamienie. Przedstawicielem dużych ssaków w piętrze turni jest kozica tatrzańska.


Michał Jarząbek-Giewont autor bloga
AUTOR

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem.
Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.


4.8 / 5
5 recenzje
4
1
0
0
0
Artur
17 Gru 2022
Świetnie przygotowany materiał
antoni
27 Lis 2022
dzk
joijojjijo
27 Mar 2020
bardzo mi pomogło
26 Mar 2018
dziękuje bardzo mi to pomogło w projekcie z przyrody ;3
Marcin
01 Gru 2017
Świetny wpis, polecam !
Wróć do spisu treści