Pomniki w Zakopanem - informacje i historia ich powstania

Pomnik Tytusa Chałubińskiego

U zbiegu zakopiańskich ulic Zamoyskiego i Chałubińskiego znajduje się pomnik dr. Tytusa Chałubińskiego razem z figurą siedzącego Sabały. Projektowany przez Stanisława Witkiewicza, dłuta Jana Nalborczyka. Odsłonięty został w 1903 r. po kilkuletnich staraniach Związku Przyjaciół Zakopanego oraz grupie miejscowej i przyjezdnej inteligencji, zebranej wokół tygodnika „Przegląd Zakopiański".

Monument przedstawia popiersie warszawskiego lekarza oraz siedzącego u jego stóp nierozłącznego towarzysza górskich wycieczek Jana Krzeptowskiego Sabałę. Dzieło często nazywa się pomnikiem Sabały, ponieważ postać góralskiego gawędziarza, będącego u stóp cokołu, bardziej zwraca uwagę niż popiersie lekarza, umieszczone na wysokiej kolumnie.

Tytus Chałubiński nazywany przez górali „królem Tatr” był znanym warszawskim lekarzem, o wszechstronnych zamiłowaniach humanistycznych i przyrodniczych. Słynne były wyprawy w Tatry organizowane przez Chałubińskiego, tzw. wycieczki bez programu, do których angażował najlepszych przewodników tatrzańskich. Właśnie w trakcie takich wypraw Sabała swoim gawędziarstwem i muzyką wykonywaną na złóbcokach umilał górskie wycieczki warszawskiemu lekarzowi. Tytus Chałubiński został pochowany na Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku. Pogrzeb doktora w 1889 r. był wielką manifestacją miłości górali do tej postaci.

Za pomnikiem znajduje się teren, który porastają stare buki, jest to miejsce należące do rodziny Chałubińskich, gdzie do mieszkał wnuk Tytusa Chałubińskiego — Stefan.

Pomnik Grunwaldzki

Na obrzeżach Placu Niepodległości stoi widoczny z daleka Pomnik Grunwaldzki czasami nazywany również pomnikiem Króla Jagiełły. Został on wystawiony w 1911 r. z okazji 500-setnej rocznicy bitwy pod Grunwaldem, z inicjatywy prezesa Związku Górali Franciszka Pawlicy. Budulec na pomnik dał hr. Zamoyski, koszt pokryła gmina.

Popiersie z brązu przedstawiające Władysława Jagiełłę i postać siedzącego u jego stóp góralczyka wykonał artysta — rzeźbiarz Wojciech Brzega, natomiast prace kamieniarskie wykonali Jan Stopka Czajka razem z synem Józefem. Figury z brązu zostały odlane w krakowskiej firmie Franciszka Kopeczyńskiego. Na pomniku znajduje się napis „Pogromcy Krzyżaków – Lud Góralski”.

Pomnik w latach 1911 r.-1939 r. stał w centralnym miejscu Rynku, zwanym do września 1939 r. placem Niepodległości. W trakcie wojny jego najważniejsze elementy zostały schowane przed Niemcami, którzy nakazali jego rozbiórkę. Po wojnie na nowo stanął w mieszczącym się wyżej Parku Miejskim. W roku 2012 po 65 latach pomnik uroczyście wrócił na odnowiony Plac Niepodległości.

Plac w czasach PRL przemianowany został na Plac Zwycięstwa. W centralnym jego miejscu znajdował się pomnik wdzięczności dla żołnierzy Armii Radzieckiej za wyswobodzenie miasta, pomnik został usunięty 1990 roku.

Pomnik Ratowników Górskich

Znajdujący się nieopodal dawnego Domu Turysty przy ulicy Zaruskiego pomnik został postawiony w 1959 r. z okazji 50-lecia Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego jako hołd pełniącym służbę ratownikom.

Miejsce postawienia pomnika jest nieprzypadkowe, nieopodal w willi Krywań mieszkał założyciel oraz pierwszy naczelnik TOPR-u - Mariusz Zaruski.

Twórca rzeźby to znany zakopiański artysta Władysław Hasior. Rzeźbiarz pochodzący z Nowego Sącza był jednym z najbardziej znanych i rozpoznawalnych plastyków współczesnych. Jego prace można podziwiać w Galerii mieszczącej się w Zakopanem przy ul. Jagielońskiej, jak również we wszystkich wybitniejszych muzeach Polski i świata.

W głębi za pomnikiem znajduje się pozostałość po ogrodzie, gdzie niegdyś rosło wiele okazów drzew: jesionów, modrzewi, buków, lip, wiązów, sosen, limb, wierzb.

Pomnik „Prometeusz rozstrzelany"

Przy al. Przewodników tatrzańskich, na skraju Wielkiej Polany Kuźnickiej stoi wystawiony w 1964 roku pomnik „Prometeusz Rozstrzelany” autorstwa wybitnego rzeźbiarza Władysława Hasiora. Monument w 20 rocznice zbrodni hitlerowskiej ufundowało ze składek społeczeństwo Zakopanego, o czym informuje widniejący na nim napis.

Trochę wyżej stoi krzyż postawiony, aby upamiętnić śmierć 20 Polaków, rozstrzelanych w tym miejscu przez Niemców w 1944 r.

Na krzyżu znajduje się tabliczka z napisem „Tu zginęli ci, którzy sięgnęli po zaszczytne miano obrońców Ojczyzny - 30 maja 1944 rok".

Pomnik Józefa Kurasia „Ognia”

Znajduje się przy ulicy Kościuszki nieopodal charakterystycznego budynku FIS. Pomnik upamiętnia postać Józefa Kurasia pseudonim „Orzeł”, „Ogień” oraz jego podkomendnych poległych w walce z hitlerowskim i komunistycznym zniewoleniem.

Józef Kuraś był Żołnierze Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich, zasłynął jako partyzant, którego oddział w czasie II wojny światowej działał na Podhalu, walczył z okupantem niemieckim i następnie komunistami.

Pomnik przedstawiający orła został odsłonięty 13 sierpnia 2006 r. przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego w towarzystwie Zbigniewa Kurasia, syna „Ognia". Za pomnikiem znajduje się niewielki park.

Pomnik Kornela Makuszyńskiego

Przy ulicy Tetmajera znajduje się murowany budynek „Opolanka”, tutaj w latach 1945-1953 mieszkał i tworzył Kornel Makuszyński. Przed willą stoi odsłonięty w 1995 r. pomnik autorstwa Andrzeja Renesa. Rzeźba przedstawia Makuszyńskiego, w 1999 r. u stóp postumentu została umieszczona figurka Koziołka Matołka. Kornel Makuszyński był autorem popularnych powieści oraz cyklu opowieści obrazkowej o Koziołku Matołku i Małpce Fiki-Miki.

W willi Opolanka ma miejsce muzeum Makuszyńskiego, na pierwszym piętrze prezentowane są w rzeczy osobiste pisarza, liczne obrazy i rzeźby. Kornel Makuszyński był honorowym mieszkańcem Zakopanego, dosyć trafnie zdefiniował miasto pod Tatrami słowami „po lewej Giewont, po prawej Gubałówka, a po środku deszcz”.

Pomnik Władysława hr. Zamoyskiego

Na górnych Krupówkach powyżej skrzyżowania tejże ulicy z Alejami 3-go Maja stoi na kamiennym postumencie, odlana w brązie, dwumetrowa figura hrabiego Władysława Zamoyskiego. Pomnik dłuta wybitnego zakopiańskiego rzeźbiarza Michała Gąsienicy Szostaka został odsłonięty 11 listopada 2003 r.

Władysław hr. Zamoyski to jedna z najbardziej zasłużonych osób w historii Zakopanego. W 1889 r. kupił dobra zakopiańskie, w skład których wchodziła znaczną część terenów zarówno w Tatrach, jak i na Podhalu.

Dzięki staraniom Zamoyskiego do miasta pod Tatrami w 1899 r. została doprowadzona linia kolejowa, uruchomiony został wodociąg oraz elektrownia w Kuźnicach. Wspierał miejscową działalność społeczną, w roku 1902 przyczynił się do uzyskania przychylnego wyroku sądu międzynarodowego w Grazu włączający Morskie Oko i okolice do ziem polskich. Wraz ze Stanisławem Witkiewiczem jako pierwszy otrzymał honorowe obywatelstwo Zakopanego.

Pomnik dr. Chramca

Przy ulicy Kościuszki przed Urzędem Miasta stoi odsłonięty 11 listopada 2006 r. pomnik dra Andrzeja Chramca autorstwa rzeźbiarza Tomasza Rossa.

Dr Andrzej Chramiec był pierwszym wykształconym góralem po studiach. Po zakończeniu nauki wrócił w rodzinne strony, gdzie otworzył zakład wodoleczniczy z pensjonatem. Na początku XX wieku pełnił funkcje wójta Zakopanego, wspierał starania Władysława hr. Zamoyskiego dotyczące doprowadzenia linii kolejowej do Zakopanego.

Wymusił na góralach montowanie kominów w kurnych chałupach góralskich. Za jego kadencji rozpoczęto budowę wodociągu, wytyczono również kilka nowych ulic. Przyczynił się w znacznej mierze do popularyzowania Zakopanego w świadomości Polaków.

Pomnik Jana Pawła II „Sursum Corda"

Przy al. Przewodników Tatrzańskich znajduje się zabytkowy budynek episkopatu Polski „Księżówka". W ogrodach przylegających do domu stoi granitowy pomnik przedstawiający Jana Pawła II, nazywany „Sursum Corda". Ważący 7 ton i mierzący 2,5 metra posąg wykonał zakopiański rzeźbiarz — artysta Marek Szala, projektant papieskiego ołtarza — kaplicy spod Wielkiej Krokwi. P

Podczas niezapomnianej pielgrzymki Ojca Świętego do Polski na Podhale w 1997 r. papież spędził tu trzy dni. Specjalnie na pobyt tego wyjątkowego gościa w budynku „Księżówki” został przygotowany apartament na I pietrze i dobudowano windę.

„Księżówka” dawniej nazywana była „Adasiowką”, jego właścicielką była hrabina Róża Raczyńska. Tutaj w latach 1889-1891 mieszkał Władysław hr. Zamoyski wraz z matką Jadwigą. W tym miejscu mieściła się Szkoła Pracy Domowej Kobiet prowadzona przez generałową Zamoyską. Po zakupie budynku przez dr. Bronisława Chwastka w budynku mieścił się zakład leczniczy dla nerwowo chorych. W 1910 r. „Adasówka” została zakupiona przez Towarzystwo Kapłanów Katolickich i powstał w tym miejscu Dom Zdrowych dla Księży, zmieniając nazwę na „Księżówka". Gościli tu wybitni kapłani, m.in. kardynałowie: Adam Sapiecha, Stefan Wyszyński, Józef Glemp i Karol Wojtyła.

Pomnik Wincentego Galicy

Dr Wincenty Galica 29.10.1916 r.-21.05.2010 r., Honorowy obywatel Zakopanego, lekarz medycyny, kurier tatrzański. Więzień obozów koncentracyjnych Auschwitz, Mauthausen-Gusen i Sachsenhausen.

Strażnik pamięci o walczących i umęczonych w katowni Podhala „Palace”. Wielki orędownik i obrońca kulturowego dziedzictwa Podhala, honorowy prezes Związku Podhalan, zasłużony działacz kultury.