Przewodnik po Tatrach: Wszystkie niezbędne informacje

• Tatry Zachodnie — od Przełęczy Huciańskiej (ok. 910 m n.p.m) do Przełęczy Liliowe (1952 m n.p.m.),
  
• Tatry Wysokie — od przełęczy Liliowe do Przełęczy Pod Kopą (1749 m n.p.m)
  
• Tatry Bielskie — od Przełęczy Pod Kopą do Przełęczy Zdziarskiej (1077 m n.p.m)
  
• Tatry rozróżniane są także na polskie i słowackie.
  

Czwartorzęd, czyli epoka lodowcowa, w największy sposób odcisnął piętno na krajobrazie dzisiejszych Tatr. Ochłodzenie klimatu 1,8 mln. lat temu spowodowało powstanie lodowców w ich górnych partiach. Zlodowaceniem był objęty prawie cały obszar Tatr Wysokich i część Tatr Zachodnich.

Spośród 3 lub 4 zlodowaceń, największe znaczenie dla krajobrazu miało to ostatnie ok. 10 tyś lat temu. Doliny znacznie się pogłębiły i zmieniły profil poprzeczny, z V-kształtnego, charakterystycznego dla dolin rzeźbionych przez rzeki, na U-kształtny, nadany przez posuwającą się masę lodu. Tam gdzie lodu było mniej, np. w bocznych dolinach, wcięcie było znacznie mniejsze, stąd tak charakterystyczne „wiszące dolinki, np. Buczynowa Dolinka w Tarach Wysokich.

Erozja lodowcowa wytworzyła głębokie kary, które obecnie wypełniły jeziora, a granie zostały wyostrzone. Materiał niesiony przez lodowce osadzał się w dolinach w postaci moreny dennej, czołowej lub bocznej. Na morenie czołowej jest np. zbudowane schronisko przy Morskim Oku. Znaczna część materiału została wyniesiona przez jęzory lodowcowe na przedpole Tatr. Na jednym ze stożków powstało Zakopane. Lodowce zniknęły z Tatr ok. 10 tyś. lat temu.

Obecnie, rzeźba Tatr jest kształtowana przez opady wodne i śnieżne, wodę płynącą, zmiany temperatury, wiatr i roślinność. Wpływ, na ogół negatywny, ma też człowiek i jego działalność. Niegdyś hutnictwo i górnictwo, następnie nadmierne pasterstwo zmieniły krajobraz niektórych miejsc w Tatrach. Obecnie największym zagrożeniem jest nadmierny ruch turystyczny na szlakach, np. w rejonie Kasprowego Wierchu, powoduje degradację zboczy. Konieczna jest ich rekultywacja, prowadzona z sukcesami przez Tatrzański Park Narodowy.

Klimat Tatr

Tatry leżą w strefie przejściowej między klimatem morskim a kontynentalnym, z czego wynika duża zmienność pogody tego obszaru. Dzięki znacznemu wzniesieniu nad poziomem morza w Tatrach występuje piętrowy układ stref klimatycznych. Do charakterystycznych cech klimatu Tatr należą częste i gwałtowne spadki ciśnienia, inwersje temperatur w dolinach tatrzańskich oraz występowanie lokalnych wiatrów typu fenowego (tzw. halnych).

Opady

Przeciętna wysokość opadów w polskich Tatrach wynosi 1600 mm, przy czym maksymalna ilość opadów występuje na wysokości ok. 1800 m. Najniższe opady są w okresie zimowym, najwyższe w miesiącach letnich (czerwiec i lipiec). Liczba dni z trwałą pokrywą śnieżną wynosi od 135 na wysokości 1000 m n.p.m, do 230 na wysokości 1885 m n.p.m.

Tatrzańska pogoda jest przysłowiowo kapryśna i surowa. W ciągu całego roku nie ma takiego miesiąca, w którym nie mógłby spaść śnieg. Ostrość klimatu rośnie z wysokością (temperatura teoretycznie maleje: ok. 0,6°C na 100 m wysokości), przy znacznej sumie rocznej opadów, wynoszącej od 1200 do 1700 mm, z czego mniej więcej połowa to śnieg. Intensywne opady dobowe mogą prowadzić do powodzi, jak było np. w 1997 roku, kiedy na Gąsienicową Halę spadło 90 mm w ciągu 24 h.

Zjawiska klimatyczne są w znacznym stopniu zróżnicowane lokalnie i wysokościowo. Niekiedy, najczęściej zimą, pojawiają się inwersje temperatur: u góry temperatury są wyższe niż na dole. Na poziomie Doliny Pięciu Stawów może być piękna, słoneczna pogoda, a w przylegającej niżej Dolinie Roztoki może tkwić zimna, ciemna mgła albo lać deszcz. Zdarza się też inaczej: szczyty są spowite chmurami, a na dole jest słońce. Zmienność pogody nie wyklucza pojawienia się parotygodniowego okresu bez chmur (zwykle jesienią). Śnieg zalega w rejonie Zakopanego ok. 3 miesięcy w roku, zaś w strefie szczytowej nawet osiem.

Wiatr

Istotnym elementem tatrzańskiej pogody są często występujące wiatry. Typowo zjawiskiem jest wyraźnie ciepły wiatr halny z południa, występujący zazwyczaj po okresie silniejszego nasłonecznienia po stronie słowackiej. Może on tworzyć charakterystyczny wal chmur nad główną granią Tatr (np. nad Czerwonymi Wierchami), podczas gdy niżej po stronie polskiej jest jeszcze ładnie.

Silny wiatr halny może trwać kilka godzin, albo i parę dni. Towarzyszy mu znaczny spadek ciśnienia atmosferycznego, przy początkowo wysokiej temperaturze. Potem na ogół następuje okres opadów i zwykle poprawa pogody. Wiatr halny osiąga prędkość od 20 do ponad 100 m/s i często dokonuje spustoszeń w drzewostanach. Najsilniej wiejący wiatr zanotowano w roku 1968, podmuchy dochodziły wówczas do 80 metrów na sekundę, czyli 288 km na godzinę.

Wnioski wynikające z warunków pogodowych w Tatrach są dla turysty istotne: należy być przygotowanym na nagłą zmianę pogody. W plecaku powinna być ciepła bluza oraz kurtka chroniąca od deszczu. Na noga powinno być odpowiednie obuwie, należy wykluczyć sandały, trampki, lekkie pantofelki oraz buty na obcasie.

Wody w Tatrach

Obszar polskich Tatr należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Największe potoki przekraczają 20 km długości. W rejonie krasowym występują wywierzyska — bardzo obfite źródła o wydajności do kilkuset litrów na sekundę. W polskich Tatrach znajduje się ponad 100 naturalnych, malowniczo położonych zbiorników wodnych, z czego 30 to większe jeziora. Największym z nich jest Morskie Oko (34,5 ha), a najgłębszym — Wielki Staw Polski (79,3 m). Tatrzańskie jeziora przez górali nazywane sa stawami.

Największymi jeziorami w Tatrach są:

• Morskie Oko 34,5 ha
  
• Wielki Staw w Dolinie Pięciu Stawów Polskich 34,1 ha
  
• Czarny Staw nad Morskim Okiem 20,5 ha
  
• Wielki Hinczowy Staw 20,1 ha
  
• Szczyrbskie Jezioro 19,7 ha
  

Jaskinie w Tatrach

Na obszarze Tatr znajduje się mnóstwo jaskiń, z czego ok. 862 po stronie polskiej. Podziemny świat Tatr jest bardzo rozległy, jaskinie występują prawie wyłącznie w Tatrach Zachodnich, zwłaszcza w otoczeniu Kościeliskiej Doliny. Niestety, niewiele z nich jest udostępniona do zwiedzania. Ciągle odkrywa się kolejne jaskinie i poznaje nowe ich fragmenty.

Największe jaskinie to: Wielka Śnieżna (w Czerwonych Wierchach), z połączeniem w system z Wielka Litworowa; obejmuje przeszło 24 km poznanych korytarzy, a maksymalna różnica wysokości między najwyższym a najniższym miejscem, tzw. deniwelacja, wynosi 814 m. Wysoka Jaskinia w systemie z Jaskinią Za Siedmiu Progami liczy prawie 12 km, a Miętusia Jaskinia ponad 10 km.

Dla ruchu turystycznego udostępnionych jest 6 jaskiń: Mroźna, Mylna, Obłazkowa, Raptawicka i Smocza Jama (wszystkie w Dolinie Kościeliskiej) oraz Dziura w reglowej Dolinie ku Dziurze. Jaskinia Mroźna posiada oświetlenie elektryczne, trasa zwiedzania liczy ok. 0,5 km. W innych jaskiniach konieczne są latarki, a we wszystkich, niezbędna ciepła odzież. Najbardziej znana w Tatrach Słowackich jest Bielska Jaskinia, udostępniona dla ruchu turystycznego.

Jaskinie tatrzańskie mogą stanowić dużą atrakcję, po stronie Tatr Polskich w Dolinie Kościeliskiej udostępnione są dla turystów:

• Mroźna (jedyna posiadająca oświetlenie elektryczne)
  
• Mylna
  
• Raptawicka
  
• Smocza Jama
  

Roślinność tatrzańska

Od podnóża Tatr do 1200-1250 m n.p.m. rozciąga się piętro regla dolnego. Wszędzie tam, gdzie występują gleby bogate w węglan wapnia, napotykamy lasy bukowo — jodłowe. Na podłożu granitowym występują lasy świerkowo — jodłowe. W piętrze górnego regla (1250-1550 m n.p.m.) występują bory świerkowe. W miarę wznoszenia się nad poziom morza zwarty, wysokopienny stopniowo karleje. Strefę górnej granicy lasu tworzą luźne drzewostany świerkowe wraz ze skupiskami limby. W krajobrazie leśnym Tatr uwagę zwracają polany. Powstały one dla potrzeb gospodarki pasterskiej na miejscach wyciętych lasów.

Do najatrakcyjniejszych roślin górskich spotykanych w Tatrach można zaliczyć spośród drzew potężne limby, z krzaków kosówkę, a spośród roślin mniejszych np.: krokusy, goryczki różnych odmian, szarotki, dziewięćsiły, omiegi, rojniki, sasanki białe, a także owadożernego tłustosza alpejskiego, lepnicę bezłodygową, malutkie dębiki ośmiopłatkowe albo urdziki. Oczywiście kwiaty można zobaczyć tylko w określonej porze roku i niekoniecznie w całych Tatrach. I tak np. szarotek w Tatrach Wysokich znaleźć się nie da.

Limba, drzewo nazywane "kólową Tatr" występuje w trudno dostępnych rejonach Tatr Wysokich i Zachodnich, ale nielicznie i tylko w niewielu miejscach. Kosodrzewina natomiast — obficiej ponad granicą lasu, ale nie wyżej niż ok. 1800 m n.p.m, tworząc piętro kosodrzewiny czyli subalpejskie. Kosówka w dolnej osiąga wysokość do 3 m, by w górnych partiach przejść do małych kęp nie przekraczający wysokości kilkunastu cm.

Górna granica lasu" to ciekawa krajobrazowo linia biegnąca po północnej stronie Tatr na wysokości ok. 1500-1550 m n.p.m., charakteryzująca się głównie karlejącymi świerkami, jarzębinami, brzozami karpackimi i ewentualnie pojedynczymi limbami. Ponad nią rozciąga się wspomniane piętro kosodrzewiny, a powyżej, do ok. 2300 m n.p.m. już piętro hal czyli alpejskie. Porasta ono ziołoroslami i trawami. Następne piętro turniowe, inaczej subniwalne, sięga aż wierzchołków Tatr.

Zwierzęta Tatr

Lasy tatrzańskie są ważnym środowiskiem dla zwierząt. Wśród ssaków wiele gatunków obecnych w Tatrach zamieszkiwało niegdyś puszcze niżowe. Dzisiaj zachowały się w Tatrach drapieżniki jak: niedźwiedź, wilk, ryś, lis, kuna leśna, gronostaj, wydra i borsuk. Pospolite są w lasach jelenie i sarny, a na obrzeżu Tatr dziki. Gnieżdżą się tu również ptaki, takie jak orlik krzykliwy, myszołów, kilka gatunków sów, z kuraków głuszce, cietrzewie i jarząbki.

Niedźwiedź należy do największych drapieżników występujących w Tatrach. Potrafi pokonać długie trasy, nie bacząc na granicę, coraz częściej widywany jest w całych Tatrach. Nie trzeba przypominać, że spotkanie z tym wielkim drapieżnikiem może być bardzo niebezpieczne, zwłaszcza gdy np. niedźwiedzica jest z młodymi. Szczególnie ryzykowne stają się z odległości poniżej 20-10 m. Należy zdawać sobie sprawę, że niedźwiedzie zaskoczone, mogą zaatakować. W przypadku spotkania najlepiej spokojnie się wycofać, a w żadnym wypadku nie dokarmiać, podobnie jak wszystkich innych zwierząt!

Najbardziej charakterystycznymi gatunkami fauny wysokogórskie są: kozica i świstak.

Kozice urzekają zręcznością poruszania się po skalnych urwiskach; potrafią przebywać długie trasy, również po stromych śniegach.

Świstaki daje się zauważyć właściwie tylko w ruchu. Siedząc nieruchomo na straży, zazwyczaj lokują się na sterczących głazach. Głośny świst ostrzega inne świstaki z koloni przed intruzami. Zimą te sympatyczne gryzonie zapadają w sen zimowy, który spędzają w specjalnych korytarzach pod śniegiem.

W najwyższych partiach Tatr spotykamy rzadkie gatunki ptaków jak: siwerniak, płochacz skalny, pomurnik, a przede wszystkim orzeł przedni.

Fauna płazów i gadów jest uboga i nie wykazuje większych różnic w stosunku do pozostałej części Karpat. W potokach i niektórych jeziorach żyją ryby. Rodzimym jest pstrąg potokowy oraz lipień. Jeziorami gdzie naturalnie występuje pstrąg jest po polskiej stronie Morskie Oko a po słowackiej Popradzki Staw.

Ważniejsze doliny po polskiej stronie Tatr

Dolina Bystrej lub Dolina Bystrej Wody

Wielka dolina tatrzańska, powyżej Kuźnic (dolna stacja kolejki linowej) rozgałęziona na kilka dużych dolin, a mianowicie: Dolinę Kasprową, Dolinę Jaworzynki, Dolinę Goryczkowa i Dolinę Kondratową. Strumień Bystra lub Bystra Woda wypływa koło Kalatówek w formie wywierzyska, dalej płynie przez Dolinę Bystrej, a potem przez Zakopane, wzdłuż ul. Chałubińskiego i ul. Sienkiewicza, by na Kamieńcu połączyć się z Cichą Wodą, tworząc potok o nazwie Zakopianka.

Roślinność doliny jest znacznie wyniszczona wskutek dawnej, rabunkowej gospodarki leśnej i przez nadmierne pasterstwo. Od paru lat na Kalatówkach istnieje tzw. "kulturowy wypas owiec” pod ścisłą kontrolą Tatrzańskiego Parku Narodowego. Wylot doliny znajduje się pomiędzy Nosalem a Krokwią. W Kuźnicach rozpoczyna się szereg popularnych szlaków turystycznych np. na Giewont, Czerwone Wierchy lub Kasprowy Wierch.

Dolina Chochołowska

Jest doliną walną (tj. sięgającą pod główny grzbiet Tatr), największą w Tatrach Polskich. Otaczają ją szczyty: Siwiańskie Turnie, Furkaska, Bobrowiec, Długi Upłaz, Rakoń, Wołowiec, Łopata, Jarząbczy Wierch, Kończysty Wierch, Starorobociański Wierch, Ornak, Kominiarski Wierch.

Dolina Chochołowska w swej górnej części dzieli się na trzy doliny będące jej początkiem, a mianowicie: Wyżnia Chochołowska, Jarząbcza i Dolina Starorobociańska. Przez dolinę płynie Chochołowski Potok, od Siwej Polany zwany Siwa Wodą.

Przy Wyżniej Chochołowskiej Bramie znajduje się strażniczówka TPN, a na Polanie Chochołowskiej schronisko PTTK, kaplica pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela raz szereg zabytkowych szałasów pasterskich. W dolnej części doliny znajduje się polana Huciska (ok. 980 m n.p.m.). Nazwa polany pochodzi od huty, która tu niegdyś istniała i przetapiano w niej rudę wydobywaną w Starej Robocie.  

Dolina Kościeliska

Jest dużą doliną walną o długości 8 km i jedną z najpiękniejszych dolin tatrzańskich. Począwszy od zachodu, otaczają ją szczyty: Kościeliskie Kopki, Kominiarski Wierch, Ornak, Błyszcz, Kamienista, Smreczyński Wierch, Tomanowy Wierch Polski, Czerwone Wierchy i Kończysta Turnia.

Dnem doliny płynie Kościeliski Potok, który opuszczając dolinę, zmienia nazwę na Kirową Wodę. W dolinie znajduje się piękny Smreczyński Staw i dwa maleńkie Siwe Stawki.

Dolina Kościeliska posiada szereg bocznych dolinek. Do najpiękniejszych i najbardziej znanych zaliczyć należy: Wąwóz Kraków, Dolinę Miętusią i Dolinę Pyszniańską. Na Małej Polance Ornaczańskiej stoi drewniany schroniska turystycznego. W dolinie można podziwiac stojąca na skraju Starych Kościelisk zabytkową Kapliczkę Zbójnicką, a w okresie letnim prowadzony jest wypas owiec.

Dolina Małej Łąki

Jest to jedyna dolina całkowicie wyżłobiona w skałach osadowych. Zaczyna się u stóp Kondrackiej Kopy i Małołączniaka (szczyty należace do rozległego masywu Czerwonych Wierchów), a kończy się przy drodze z Zakopanego do Doliny Kościeliskiej obok Gronika. U wylotu znajduje się strażniczówka TPN. Przez dolinę płynie Małołącki Potok, by poniżej wylotu połączyć się z Butorowym Potokiem i od tego miejsca płynąć już jako potok Cicha Woda.

Dolina Olczyska

Niewielka dolina u stóp Wielkiej Królowej Kopy zaczyna swoją trasę, by przez Hale Królowej Niżnią, Halę Olczyską kończyć ją w Jaszczurówce. Należy wiedzieć, że forma prawidłowa jest Dolina Olczysko, ale od pewnego czasu utarła się nazwa Dolina Olczyska. Przez dolinę przepływa potok o tej samej nazwie. Początek potoku powstaje w Olczyskim Wywierzysku — jest to duże, krasowe źródło, tryskające obok szałasów na Hali Olczyskiej.

Dolina Pięciu Stawów Polskich

Jest górną częścią Doliny Roztoki, będącej odgałęzieniem Doliny Białki. Dolina ma długość około 4 km i otoczona jest granią składająca się z następujących szczytów: Opalony Wierch, Miedziane, Liptowskie Mury, Walentkowy Wierch, Świnica, Zawratowa Turnia, Kozi Wierch. Łączna powierzchnia stawów w dolinie wynosi 61,25 ha. Są to: Staw Przedni, Mały, Wielki, Czarny i Zadni oraz parę okresowych.

Najniżej położonym jest Wielki, w którym zbierają się wody ze wszystkich stawów, by następnie już jako potok ścianami stawiarskimi Doliny Pięciu Stawów Polskich, spaść do górnej części Doliny Roztoki. W dolinie znajduje się schronisko PTTK, strażniczówka Tatrzańskiego Parku Narodowego i zabytkowy kamienny szałas, zlokalizowany w górnej części doliny, na wysokości blisko 1780 m.

Dolina Roztoki

Jest doliną, będącą odgałęzieniem Doliny Białki. Ciągnie się od Starej Roztok! 1031 m n.p.m. w górę przez Wodogrzmoty Mickiewicza, Nową Roztokę 1292 m (znajduje się tu zabytkowy drewniany szałas), aż do podnóża Wielkiej Siklawy.

Długość doliny wynosi 4,5 km, z jednej strony ograniczona jest długą granią Wołoszyna, a z drugiej Roztocką Czubą i Opalonym.

Dolina Rybiego Potoku

Jest odgałęzieniem Doliny Białki i biegnie w górę wzdłuż Rybiego Potoku od Wanty 1165 m n.p.m. - obok znajduje się leśniczówka TPN o tej samej nazwie do Morskiego Oka, a następnie aż do Czarnego Stawu pod Rysami.

Dolinę Rybiego Potoku otaczają szczyty: Opalony, Opalony Wierch, Miedziane, Cubryna, Mieguszowieckie Szczyty, Wołowy Grzbiet, Rysy, Niżnie Rysy, Żabie i grań Siedmiu Granatów.

Dolina Strążyska

Jest to jedną z najładniejszych dolinek reglowych w Tatrach w pobliżu Zakopanego. Zaczyna się prawie przy końcu ul. Strążyskiej, a kończy się u podnóża Giewontu, na Polanie Strążyskiej, gdzie stoją szałasy.

W jednym z nich przerobionym na bufet można się posilić. U wylotu doliny znajduje się leśniczówka TPN.

Dolina Suchej Wody

Jest walną doliną, oddzielającą po pn., stronie głównego grzbietu Tatry Wysokie od Tatr Zachodnich. Górnymi odnogami Suchej Wody są doliny: Gąsienicowa i Pańszczycy.

Przez dolinę Suchej Wody przepływa potok zwany Sucha Wodą Gąsienicową, bądź Suchą Wodą. Wypływa z Zielonego Stawu Gąsienicowego, by po przebyciu całej doliny już poza granicami Tatrzańskiego Parku Narodowego, we wsi Małe Ciche, złączyć się z Filipczańskim Potokiem. Od tego miejsca nosi nazwę Cichowiańskiej Wody (jest dopływem Porońca).

Dolina Gąsienicowa

Będąca górną częścią Doliny Suchej Wody, jest rozdzielona grzbietami Małego Kościelca i Kościelca na dwie części. W zachodniej leży większość Stawów Gąsienicowych, w tym już wspomniany Zielony Staw, a w części wschodniej tylko dwa, to jest Czarny Staw Gąsienicowy i Zmarzły Staw Gąsienicowy.

W dolnej części doliny znajduje się Hala Gąsienicowa, na której znajdują się budynki: leśniczówka, stacja IMGW, Betlejemka, dwa szałasy oraz schronisko PTTK „Murowaniec".

Dolina Pańszczycy

Druga odnoga, leżąca po wschodniej stronie Doliny Suchej Wody. Idąc doliną Suchej Wody w górę, na wysokości Psiej Trawki skręcamy w lewo i dochodzimy do wyjątkowo posępnej doliny, zasłanej rumowiskiem skalnym. W Dolinie Pańszczycy znajduje się Czerwony Staw Pańszczycki. Prowadzi przez nią szlak turystyczny z Hali Gąsienicowej przez Krzyżne do Doliny Pięciu Stawów Polskich. Z Czerwonego Stawku wypływa potok Pańszczycki, wpadający do Suchej Wody poniżej Psiej Trawki.

Nazwa Doliny Pańszczycy, jak i Doliny Gąsienicowej, pochodzi od nazwisk ich właścicieli. Dolina Waksmundzka ciągnie się w swej górnej części od punktu zwornikowego Wołoszyna i Koszystej. Przez dolinę płynie Waksmundzki Potok, wpadający pomiędzy Palenicą Białczańską a Starą Roztoką do Białki. Przez Polanę Waksmundzką (w środkowej części Doliny Waksmundzkiej) przechodzi szlak turystyczny z Zakopanego, przez Cyrhlę do Morskiego Oka. Nazwa pochodzi od wsi Waksmund koło Nowego Targu, gdzie mieszkali jej dawni właściciele.

Ważniejsze doliny po słowackiej stronie Tatr

Bielovodská dolina (Dolina Białej Wody)

Jest olbrzymią doliną na terenie Słowacji, przez którą przepływa duży strumień Biela voda, wypływający spod Gerlachu (Gerlachovský štít). Jest uważana za najpięknieszą dolinę w całych Tatrach. Przy ujściu Doliny Białej Wody, potok łączy się z Rybim Potokiem, wypływającym z Morskiego Oka dając w tym miejscu początek granicznej rzece Białce. Przez Dolinę Białej Wody prowadzi szlak turystyczny na Polski Grzebień i Rohatkę.

Dolina Kežmarskiej Bielej vody (Kieżmarska Dolina)

Wielka dolina walna we wschodniej części Tatr. Rozdziela Tatry Wysokie od Tatr Bielskich. Nazwa pochodzi od miasta Kieżmark.

Javorová dolina (Jaworowa Dolina)

Walna dolina po pn. stronie Tatr Wysokich. Przepływa przez nią Javorinka (Jaworowy Potok). W okolicach Jurgowa, jako jeden z ważniejszych dopływów, wpada do rzeki Białki.

Koprowa Dolina (Koprowa Dolina)

Jest to piękna krajobrazowo dolina walna po południowej stronie Tatr. Od strony wschodniej ograniczają ją stoki i urwiska skalne Krywania (Krivan) i Hrubego (Hrubé). W górnej swej części rozdwaja się na doliny Hlińską (Hlinská dol.) i Piarżystą, w której znajdują się ciemnosmreczyńskie stawy. Dno doliny porastają lasy, przepływa potok Kôprovský.

Mengusovská dolina (Dolina Mięguszowiecka)

Dolina Mięguszowiecka jest jedną z największych i najciekawszych dolin po stronie południowej Tatr Wysokich. W dolnej części rozpoczyna swój bieg rzeka Poprad. W dolinie znajdują się dwa schroniska. Nazwa pochodzi od wsi Mięguszowce na Spiszu.

Popradzki Staw, leżący u wylotu Doliny Złomisk, jest jednym z dwóch stawów w Tatrach, posiadających naturalne zarybienie. Poniżej Popradzkiego Stawu znajduje się Symboliczny Cmentarz pod Osterwą, poświęcony pamięci tych, którzy zasłużyli się dla Tatr lub tu zginęli.

Tichá dolina (Cicha Liptowska Dolina)

Zwykle nazywana Cichą Doliną, jest długa (14 km) doliną walną, rozdzielającą Tatry Wysokie od Tatr Zachodnich. U jej wylotu leży osada Podbanské. Przepływający przez dolinę potok o nazwie Tichý potok (Cicha Woda Liptowska) przy Podbańskiej łączy się z Koprową Wodą (Koprový p.). Od tego momentu potok zwie się Biała Liptowska (Belá).

Velická dolina (Wielicka Dolina)

Jest doliną walną po słowackiej stronie Tatr Wysokich. Leży u podnóża najwyższego szczytu tatrzańskiego — Gerlacha (2655 m). Liczy przeszło 6 km długości. Wielicki Potok (Velický p.) biorący swój początek z Wielickiego Stawu przepływa przez miejscowość Tatranská Polianka i w miejscowości Poprad na Spiszu wpada do Popradu.

Vel'ká Studená dolina (Dolina Staroleśna)

Duża dolina po południowej stronie Tatr Wysokich stanowi główna odnogę Doliny Zimnej Wody. Nazwa doliny pochodzi od spiska wsi Stara Leśna. W dolinie znajduje się aż 27 stawów o zbiorowej nazwie Staroleśne Stawy. W górnej części doliny usytuowane jest schronisko Zbójnicka Chata.

Najciekawsze szczyty i szlaki turystyczne po polskiej stronie Tatr

Rysy 2499 m, - najwyższy szczyt Polski. Od schroniska przy Morskim Oku, czerwonym szlakiem do Czamego Stawu pod Rysami, a następnie na szczyt, 4.30 godz.: w dół 3 godziny.

Szpiglasowa Przełęcz 2114 m —  od schroniska przy Morskim Oku prowadzi żółty szlak na Szpiglasowa Przełęcz, 2.30 godz. i dalej do Doliny Pięciu Stawów Polskich 1.15 godz.

Dolina Pięciu Stawów Polskich — od Wodogrzmotów Mickiewicza zielonym szlakiem Dochodzimy do schroniska w dolinie - 2.45 godz.

Kozi Wierch 2291 m, —  od schroniska w Dolinie Pięciu Stawów Polskich szlakiem czarnym, 2 godz.

Orla Perć — od przełęczy Zawrat 2159 m n.p.m., przez Mały Kozi Wierch 2226 m n.p.m., Kozią Przełęcz 2137 m n.p.m., Kozi Wierch 2291 m n.p.m., Zadni Granat 2239 m n.p.m., Wielką Buczynową Turnię 2182 m n.p.m. po przełęcz Krzyżne 2113 m n.p.m., szlak czerwony. Droga długa, wymagająca dużej wprawy turystycznej. Samo przejście od Zawratu po Krzyżne zajmuje 6.45 godz.

Czerwone Wierchy, —  z Kuźnic niebieskim, a potem czerwonym szlakiem na Przełęcz pod Kopą Kondracką 1863 m —  3 godz., dalej szlakiem czerwonym: Kopa Kondracka 2005 m - 30 min., Małołączniak 2096 m —  40 min., Krzesanica 2123 m —  30 min., Ciemniak 2096 m —  10 min., zejście do Kir—  2.45 godz. lub zielonym szlakiem przez Dolinę Tomanową na Polanę Ornaczańską, do schroniska 1.10 godz.

Wołowiec 2036 m —  ze schroniska w Dolinie Chochołowskiej żółtym szlakiem na Grzesia 1653 m — szczyt graniczny, następnie przez Rakoń 1879 m szlakiem niebieskim dochodzimy do Wołowca, 3.30 godz. Wracając z Wołowca (w połowie drogi do Rakonia), schodzimy zielonym szlakiem przez Dolinę Wyżnią Chochołowską do schroniska, 2.15 godz.

Najciekawsze szczyty i szlaki turystyczne po słowackiej stronie Tatr

Krivan 2494 m, (Krywań) —  z miejscowości Strbské Pleso szlakiem czerwonym do jez. Jamské pleso 1447 m, a następnie szlakiem niebieskim na szczyt, 3-4 godz. Z Trzech Studniczek (Tri studničky) szlakiem zielonym 3 godz.

Bystra Ławka  — z miejscowości Strbské Pleso szlakiem żółtym Młynicką Doliną (Młynicka dol.) na przełęcz Bystry Przechód (Bystré sedlo) 2314 m i następnie na szczyt, 3-4 godz.

Kôprovský štít 2367 m, (Koprowy Wierch) —  ze Szczyrbskiego Jeziora (Strbské pleso) czerwonym szlakiem do Popradzkiego Jeziora (Popradské pl.) następnie niebieskim szlakiem koło Wielkiego Hińczowego Stawu (Vel. Hincovo pl.) 1946 m na Koprową Przełęcz (Vys. Kôprovské sedlo) 2180 m, 4 godz. Z przełęczy czerwonym szlakiem na szczyt, 45 min.

Rysy 2503 m, — od przystanku kolejowego Popradské Pleso niebieskim szlakiem przez Mięguszowiecką Dolinę (Mengusovská dolina) aż do odgałęzienia czerwonego szlaku, którym do schroniska pod Rysami 2250 m, 4 godz., dalej czerwonym szlakiem na szczyt, 1 godz.

Vysoká 2428 m, (Mała Wysoka) — ze Starego Smokowca żółtym i zielonym szlakiem do" Śląskiego Domu" - (Slizsky dom), a następnie zielonym szlakiem na przełęcz Polsky Hreben (Polski Grzebień) 2200 m, 4 godz. Z przełęczy żółtym szlakiem na szczyt, 1 godz.

Slavkovský štít 2452 m, (Sławkowski Szczyt) — ze Starego Smokowca kolejką terenowa na Hrebienok (Siodełko) 1280 m z początku czerwonym, a następnie niebieskim szlakiem na szczyt, 4 godz.

Jahňací štit 2229 m, (Jagnięcy Szczyt) — z Tatrzańskiej Łomnicy przez Tatranské Matliare niebieskim szlakiem, następnie żółtym szlakiem do schroniska Brnčalova chata, 4 godz. Od schroniska żółtym szlakiem na szczyt, 2 godz.

Lodowa przełęcz (Sedielko)

— z Jaworzyny Spiskiej przez Dolinę Jaworową: szlak zielony, 5.45 godz., w dół 4.00 godz.

— z Siodełka (Hrebienok) przez Dolinę Małej Zimnej Wody, szlak czerwony i zielony, 4.30 godz., w dół. 3.30 godz.

Łomnicki Staw (Skalnaté pleso) — od Zielonego Stawu Kieżmarskiego przez Rakuską Czubę, szlak czerwony, 2.30 godz., w dól 2.10 godz.,

— z Tatrzańskiej Łomnicy wzdłuż kolejki, pod Małą Rakuską Czubą i przez Niżną Rakuską przełęcz; szlak zielony i niebieski, 4.10 godz., w dół 3.10 godz.,

— z Siodełka (Hrebienok), szlak czerwony, 2.10 godz., w dół 1.30 godz.

Mała Wysoka — z Polskiego Grzebienia; szlak żółty, 1.00 godz., w dół 0.40 godz.

Niżni Ciemnosmreczyński Staw — z Ciemnych Smreczyn; szlak zielony i czerwony, 1.00 godz., w dół 0.50 godz.

Uwaga: sezon turystyczny w Tatrach Wysokich trwa od 15 czerwca do 31 października i jest przestrzegany przez pracowników TANAP (Tatranský Národný Park).

Schroniska turystyczne w Tatrach Polskich

Schronisko na Polanie Chochołowskiej — położone na wysokości ok. 1150 m, czynne przez cały rok. Jest to największe schronisko po polskiej stronie Tatr. Wybudowane przez Warszawski Klub Narciarski w 1935 r. W 1945 r. schronisko zostało spalone przez Niemców. Na jego miejscu w l. 1951-53 wystawiono obecne wg projektu Anny Górskiej. Podczas swojej II pielgrzymki do Ojczyzny, 23.VI.1983 r. przebywał w Dolinie Chochołowskiej papież Jan Paweł II. Pobyt ten został upamiętniony tablicą pamiątkową przy wejściu do schroniska.

Schronisko przy Małej Polance Ornaczańskiej — położone na wysokości ok. 1100 m w górnej części Doliny Kościeliskiej. Budynek ten został wybudowany w l. 1947-48. Schronisko czynne jest przez cały rok.

Schronisko na Hali Kondratowej — położone na wysokości 1333 m, w środkowej części Doliny Kondrackiej, przy bardzo uczęszczanym szlaku turystycznym (niebieskim) wiodącym na Giewont. Budynek, w którym znajduje się schronisko, wybudowany został w 1948 r.. Schronisko czynne jest przez cały rok.

Hotel górski na Polanie Kalatówki — duży obiekt, odbiegający swym kształtem i wyglądem od innych schronisk tatrzańskich. Wybudowany w rekordowym czasie 6 miesięcy w 1938 r. na narciarskie mistrzostwa świata FIS. Hotel położony jest na wysokości 1198 m. Droga jezdna prowadząca do hotelu zamknięta jest dla ruchu kołowego.

Schronisko „Murowaniec” na Hali Gąsienicowej — położone na wysokości 1500 m w dolnej części Doliny Gąsienicowej wybudowane zostało w 1923 r. przez Oddział Warszawski Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.

Schronisko w Dolinie Pięciu Stawów Polskich — położone na wysokości ok. 1672 m nad Przednim Stawem. Wybudowane zostało wg projektu arch. zakopiańskiej Anny Górskiej. Schronisko czynne jest przez cały rok.

Schronisko w Starej Roztoce im. Wincentego Pola — położone na wysokości 1031 m, 15 minut drogi od Wodogrzmotów Mickiewicza. Wybudowane w 1876 r., parokrotnie przebudowywane i modernizowane.

Schronisko w Dolinie Rybiego Potoku — potocznie zwane schroniskiem nad Morskim Okiem. Usytuowane jest na morenie czołowej zamykającej misę skalną, której dno wypełnia jezioro. Położone jest na wysokości 1406 m. Budynek w obecnej postaci został wybudowany w 1908 r. Schronisko czynne jest przez cały rok. Do schroniska prowadzi z Zakopanego droga o nawierzchni asfaltowej, lecz ruch kołowy udostępniony jest jedynie do Palenicy Białczańskiej (parking Tatrzańskiego Parku Narodowego). Dalej w kierunku Morskiego Oka tylko za zezwoleniem.

Schroniska turystyczne w Tatrach Słowackich

Chata Pod Rysami (schronisko pod Rysami) — najwyżej położone schronisko w Tatrach wysokich (2250 m), wybudowane w 1932 r. Czynne tylko w sezonie letnim, od 16 czerwca do 31 października.

Bilikova Chata (schronisko pod Siodełkiem) — położone pod siodełkiem (Hrebienok) na wysokości 1255 m. Schronisko nazwane imieniem kpt. Pawła Bilika, uczestnika Słowackiego Powstania Narodowego, wziętego do niewoli przez hitlerowców i zamordowanego 7.IX. 1944 roku.

Zbojnícka chata (schronisko Zbójnicka Chata) — położone na wysokości 1960 m w Dolinie Staroleśnej (Vel'ka Studená dolina).

Téryho chata (schronisko im. Tery'ego) — położone na wysokości 2015 m w Dolinie Pięciu Stawów Spiskich (Pät' Spišských plies). Zostało zbudowane w 1899 r. z inicjatywy wybitnego taternika węgierskiego dr Edmunda Tery'ego.

Zamkovského chata (schronisko im. Zamkovského) — położone na wysokości 1475 m na progu Doliny Zimnej Wody (Malá Studená dolina). Zostało wybudowane na przełomie 1942-43 r. przez znanego słowackiego taternika pochodzenia węgierskiego Stefana Zamkovskiego. Był on właścicielem schroniska do 1948 r.

Chata pri Zelenom plese (schronisko Brnčalova chata) — położone na wysokości 1551 m nad Zielonym Stawem Kieżmarskim (Zelené pleso). Schronisko nosiło nazwę Alberta Brnčala — uczestnika Słowackiego Powstania Narodowego, znanego taternika, który zginął podczas wspinaczki pod Jastrzębią Przełęczą w 1950 r.

Horsky Hotel Popradske pleso (Hotel górski przy Popradzkim Stawie) — położony na wysokości 1508 m w Dolinie Mięguszowieckiej (Mengusovská dolina). Od 1951 r. nosił on imię Stefana Morávku, uczestnika Słowackiego Powstania Narodowego, poległego w dniu 3.1.1945 r.

Sliezky dom (hotel górski Śląski Dom) — położony na wysokości 1670 m w Dolinie Wielickiej (Velická dolina) nad stawem Velické pl. Został wybudowany w 1895 r. przez Śląską Sekcję MKE (Węgierskie Towarzystwo Turystyczne). Spłonął w 1962 r., odbudowany został w l. 1966-68.

---

AUTOR

Michał Jarząbek-Giewont

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo, oprowadza grupy oraz indywidualne osoby po górach. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.