Niedźwiedź w Tatrach: Najważniejsze informacje

Tatry to wspaniałe góry z różnorodną fauną i florą. To właśnie tutaj można spotkać dziko żyjące niedźwiedzie. Ten masywny ssak bezsprzecznie wzbudza największe zainteresowanie wśród turystów odwiedzających polskie góry.

Charakterystyka niedźwiedzia brunatnego:

Wielkość i waga drapieżnika

Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) jest największym drapieżnikiem lądowym, maksymalna waga karpackich osobników przekracza 350 kg. Natomiast tatrzańskie osobniki nie są tak ogromne, zdarzają się co prawda dorosłe samce, których waga przekracza 200 kg.

Średnia waga karpackiego osobnika to ok. 180 kg, a samicy 150 kg, z czego dorosły oznacza 8 — 10 lat życia. Stojący na tylnych łapach dorosły osobnik może mieć nawet 2,5 metra.

Zwierzę pomimo swojej masy, na krótkich dystansach może rozwinąć dość dużą szybkość, nawet do 50 km/h. Długość kroku do 150 cm. Potrafi pływać i wspinać się na drzewa, świetnie biega zarówno w górę, jak i w dół.

Ubarwienie

Jest tak charakterystyczny, że ciężko go pomylić z innym zwierzętami tatrzańskim. Futro ma w różnych odcieniach brązu, bywa też kremowe i czarne. U młodych niedźwiadków często zdarza się jaśniejsza kryza na szyi.

Wzrok, węch i słuch

Ma słaby wzrok, za to dobrze rozwinięty węch i słuch, dzięki czemu rejestruje obecność ludzi znacznie częściej, niż sam jest widziany.

Uzębienie bardzo silne przystosowane do miażdżenia pokarmu, natomiast zęby policzkowe w przeciwieństwie do innych drapieżników mają dość płaskie, szerokie korony. W jego jadłospisie jest sporo pokarmu roślinnego i konieczność jego rozgniatania wpłynęła na taki, a nie inny kształt koron zębów.

Kończyny

Kończyny ma niezwykle silne zbudowane, jej uderzeniem potrafi zabić konia. O długości i szerokości 10 — 15 cm są podbite nagą, twardą skórą, pod którą znajduje się gruba warstwa tłuszczu pełniąca funkcje izolatora i amortyzatora. Pazury długie, sierpokształtne, długość przednich to 5 — 7 cm, tylne 3 — 4 cm.

Dzięki mocnym łapą niedźwiedzie, a zwłaszcza małe niedźwiadki, wspinają się bardzo dobrze. Są natomiast zbyt ciężkie i mogą wdrapać się jedynie po pniu i grubych konarach, natomiast nie utrzymają się na gałęziach.

Wdrapują się na drzewo głównie, wtedy gdy zwabi je zapach miodu z gniazda dzikich pszczół, a młode, gdy poczują się zagrożone.

Ma charakterystyczny chód, porusza się na czterech łapach, Zdarza się, że staje na tylnych, taka postawa nie oznacza jednak ataku.

Co jedzą niedźwiedzie?

Pokarm niedźwiedzia jest bardzo zróżnicowany, jest wszystkożerny, a jego dieta w ciągu roku ulega sezonowym zmianom. Żywi się bowiem zielonymi i podziemnymi częściami roślin, jagodami, pączkami kwiatów, owsem, miodem, owadami, żabami, jajami ptaków oraz ssakami.

Bardzo rzadko poluje na grubego zwierza. Jeśli za bardzo dokuczy mu głód, potrafi podchodzić do owiec lub bydła. Niejednokrotnie żywi się padliną upolowaną przez inne zwierzęta np. rysia lub wilki. Przed snem zimowym mogą zwiększyć swoją wagę nawet dwukrotnie.

Tryb życia

Głównie prowadzi nocny tryb życia, jednak zdarza mu się być aktywnym za dnia, gdy zapotrzebowanie na pokarm jest duże. Ten duże zwierze jest samotnikiem, łączy się w pary na czas rui na przełomie maja i czerwca. Jedynie niedźwiedzica prowadzi ze sobą młode.

Z uwagi na swój lęk przed człowiekiem jak tylko ma możliwość schodzi mu z drogi na tyle wcześniej, że spotkanie oko w oko należy do rzadkości.

W ciągu roku w życiu niedźwiedzia można wyodrębnić dwa sezony: spoczynku zimowego, czyli gawrowania i aktywnego spędzania czasu głównie na zdobywaniu pokarmu. Sezon ten podzielić można z kolei na kilka mniejszych: wiosennego uzupełnienia zapasów, godowy, letnio-jesienny gromadzenia zapasów na zimę i przygotowań do snu zimowego.

Sen zimowy

Od początku grudnia do końca marca niedźwiedzie śpią w legowiskach zwanych gawrami. Na, to kiedy zwierzęta kładą się do snu zimowego, mają wpływ: dostępność pokarmu jesienią, opady śniegu i temperatura.

Miejsca te zlokalizowane są zwykle się w trudno dostępnych miejscach, takich jak, wykroty drzewny, rozpadliny skalne i jaskinie. Są urządzone w miejscach zacisznych z dala od szlaków turystycznych. Legowiska buduje z mchów, traw i gałęzi w naturalnych zagłębieniach terenu.

Ssak nie należy do gatunków zwierząt, u których podczas snu zimowego występuje typowe obniżenie temperatury ciała. Jego sen jest raczej płytki, funkcje życiowe to jest oddech i bicie serca ulegają spowolnieniu (serce spowalnia z 40 do 8 uderzeń na minutę), natomiast temperatura ciała obniża się nieznacznie. Sen nie jest ciągły, w cieplejsze dni zimowe niedźwiedź opuszcza czasem swe schronienie i wychodzi, aby zaspokoić pragnienie i wtedy bywa przy spotkaniu niebezpieczny. Zdarzają się osobniki, które przez całą zimę pozostają aktywne.

Na wiosnę kończy się sen zimowy i niedźwiedzie wychodzą z gawry wygłodniałe. Pokarmu bywa jeszcze mało, więc żywi się głównie gałązkami iwy, kwiatami lepiężników, ziołami, często też przeszukują lawiniska w poszukiwaniu martwych kozic. Legowiska potrafią być usytuowane często blisko popularnych szlaków turystycznych.

Okres godowy

Dorosłe osobniki łączą się w pary od 3 do 6 dni do 2 tygodni. Płód zaczyna rosnąć w czasie snu zimowego. Samice, które w danym roku urodziły młode, zazwyczaj nie uczestniczą w zalotach. Dojrzałość płciowa samica osiąga w wieku 3 samiec 4 — 5 lat.

Rozród

Małe niedźwiadki przychodzą na świat przeważnie w zimie w gawrze, między grudniem a lutym podczas snu zimowego. Po 6 — 9 miesiącach ciąży samica rodzi zwykle od 1 do 3 młodych, mających zaledwie 25 cm, są one małe, ślepe i zupełnie niedojrzałe. Oczy otwierają się im dopiero w 4 — 5 tygodniu życia.

Nowo narodzony niedźwiadek waży tylko pół kilograma, czyli siedem razy mniej, niż przeciętny ludzki noworodek. I chociaż przychodzą na świat w klimatycznie najtrudniejszej porze roku, nie jest to dla nich niekorzystne, a wręcz przeciwnie, w matczynej gawrze są znakomicie chronione. Przez pierwsze cztery miesiące matka karmi młode swoim mlekiem, nie wychodząc z gawry. Sama w tym czasie nie je nic. Siłę i pokarm dają niedźwiedzicy zapasy tłuszczu zgromadzone w ciele jesienią. Wiosną, gdy nastają odpowiednie warunki bytowania, młode są już wystarczająco duże, aby mogły wędrować z matką.

Niedźwiedzica jest bardzo troskliwą matką, stając w ich obronie w każdych warunkach. Gdy po 8-10 miesięcy młode zaczynają samodzielnie zdobywać pokarm, troskliwa opieka matki się kończy. Jednak nawet wtedy młode zwane piastunami nie opuszczają jej i razem spędzają zimę we wspólnym legowisku.

Niedźwiedzia rodzina najczęściej rozpada się w okresie drugiego roku. Zdarza się, że samica przepędza młode w okresie rui, a po jej ukończeniu niedźwiadki wracają do matki. Matka wodząca młode jest szczególnie niebezpieczna, gdy poczuje, że jej potomstwo jest zagrożone.

Na wolności żyje ok. 30 lat, dojrzałość płciową uzyskuję po 2,5 — 4 latach, a rozmnaża się co 2 — 3 lata. W ciągu całego życia niedźwiedzica może rodzic potomstwo 10-krotnie, a więc wydać na świat 20 — 30 młodych. Niestety śmiertelność niedźwiadków pomimo troskliwej opieki matki jest wysoka i duża płodność, jej nie rekompensuje. W polskiej części gór co roku obserwuje się od 1 do 3 niedźwiedzic z młodymi.

Gdzie występuje w Tatrach

Niedźwiedź jest największym drapieżnikiem występującym na terenie Tatr, można go spotkać w każdym piętrze roślinnym. Żyje głównie w strefie lasów reglowych, ale zapuszcza się także i piętro kosodrzewiny, w okresie dojrzewania borówek, brusznic i malin, które są jego ulubionym pożywieniem w jesieni. Ich ślady spotkamy u podnóża gór, w lasach reglowych oraz na śródleśnych polanach.

Zdarza się, że niedźwiedź zapuszcza się w krainę turni, bez problemu pokonując skalne ściany, a przez wysoko położone przełęcze przechodzi na południową stronę gór. Tylko niektóre, krótkie odcinki grani Tatr Wysokich, mogą stanowić dla niego barierę nie do pokonania. Można stwierdzić, że tam, gdzie bez liny poradzi sobie zwykły niewrażliwy na ekspozycje człowiek, tam przejdzie, wydawałoby się ten ociężały zwierz. W okresie zimy bywa, że przechodzą po zamarzniętej tafli tatrzańskich stawów. Wędrują chętnie, dużo i na spore dystanse, w ciągu doby mogą przejść kilkadziesiąt kilometrów. Można je spotkać nawet na najbardziej popularnych szlakach w dolinach.

Populacja niedźwiedzi w Tatrach

W Tatrach żyje ok. 50 — 60 osobników, dotyczy to terenu całych gór, czyli polskich i słowackich. Po Polskiej stronie gór przebywa stale kilkanaście niedźwiedzi ok. 15 sztuk. Dane są w przybliżeniu, ponieważ trudno stwierdzić, ile dokładnie jest sztuk, to zwierzęta, które nie mają adresu. W ciągu dnia potrafią pokonywać duże odległości, rano potrafią być w Tatrach wysokich, a wieczorem już na terenie Tatr zachodnich. Regularnie opuszczają granice Tatr, wędrując w Magurę Spiską, Góry Choczańskie i Magurę Orawską.

On

Dawniej niedźwiedzie na obszarze Tatrach były bardzo liczne, szkody, które wyrządzały wśród owiec, zdarzały się często. Wówczas to zabobonni pasterze, nie chcąc „ściągać licha”, mówili o niedźwiedziu z obawą i szacunkiem „on”.

Ten duży ssak odegrał niemałą rolę w życiu dziś już legendarnych postaci góralskich, w szczególności Jan Krzeptowski „Sabała” znany był jako nieustraszony „polować” na tego dużego zwierzęcia. Wystarczy wspomnieć te bohaterskie zmagania się często samotnych myśliwych, stających do walki z nim w oko, w oko: „Abo tyś mój, albo ja twój”.

Największy drapieżnik tatrzański był niegdyś w Tatrach intensywnie tępiony i tak np. Stanisław Barabasz podał, że w latach 1887-1918 zabitych lub ranionych było 31 niedźwiedzi. Przyczyną zmniejszenia się liczby ich w Tatrach były zażarte na nie polowania, w głównej mierze prowadzili je górale-kłusownicy. Do polowań skłaniała chęć posiadania skór i sadła, mającego podobno własności lecznicze. Oraz sławę, jaką można było zyskać przez zabicie „onego”.

W pierwszych dziesiątkach dwudziestego wieku niedźwiedź w Tatrach był już rzadkością, został objęty ochroną przed II wojną światową. Obecnie liczebność populacji niedźwiedzi tatrzańskich jest stabilna. Głównie jest to zasługą działalności Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Spotkanie z niedźwiedziem

Niedźwiedzie tatrzańskie niekiedy zbliżają się do schronisk oraz osiedli ludzkich znęcone jadalnymi odpadkami. W żadnym przypadku nie powinny być karmione, aby nie przyzwyczajać do łatwego pożywienia. Aby nie kusić niedźwiedzi zapachami, na szlakach nie ma koszy na śmieci, a schroniska odgrodzone są elektrycznymi pastuchami. Rzadko bywa, że niedźwiedź aktywnie szuka kontaktu z ludźmi.

Podczas wędrówek szlakami możesz spotkać niedźwiedzia. Pamiętaj, że pod żadnym pozorem nie wolno iść w jego stronę. Należy powoli wycofać się na bezpieczny dystans i oddalić. Przy bezpośrednim spotkaniu, jeżeli damy mu szanse to wycofa się z drogi i zaszyje w najbliższych zaroślach.

Dokładne informacje jak postępować w razie spotkania niedźwiedziach opisane są tutaj...

Gdy spotka się niedźwiedzia przebywając w górach, należy pamiętać:

• teren Tatrzańskiego Parku Narodowego jest domem dzikich zwierząt w tym niedźwiedzia, a my jesteśmy tu tylko gośćmi,
• w razie spotkania zachowaj spokój i wolno się wycofuj,
• w żadnym razie nie zbliżaj się do niego,
• nie zostawiaj na szlaku żadnych śmieci, nawet ogryzków z jabłek i skórek po bananach,
• przed opuszczeniem auta na parkingu, zabierz z niego wszystkie pokarmy.

Źródło:

„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy

„Pytania o... Niedźwiedzie" - broszura TPN Tekst: Tomasz Zwijacz Kozica-Kozica, Filip Zięba

---

AUTOR