Bezpieczeństwo w górach zimą: Informacje, porady i zasady dotyczące lawin

Chodzenie na skiturach zimą w otoczeniu zabielonych szczytów. Jazda na nartach w dziewiczym puchu. Piesze przemierzanie rozległych górskich grani. Niezależnie od powodów, które ciągną Cię w góry zimą, ważne jest, abyś miał świadomość, że w pokrytych śniegiem górach istnieje ryzyko wystąpienia lawin. Dzięki informacjom i edukacji dowiesz się gdzie oraz dlaczego występują.

Informacje lawinach

W górach występują różnego rodzaju lawiny: kamienne, błotne, ale najczęściej jak myślimy o lawinach, to kojarzymy je ze śniegiem. Lawiny mogą być duże lub małe, mokre lub suche, ale u ich podstaw są masą śniegu przesuwającego się po zboczu. Pędząca w dół lawina nie tylko z łatwością porywa ludzi — potrafi również łamać drzewa i przesuwać wielkie głazy.

Lawiny mogą być śmiertelne, w Tatrach prawie co roku zdarzają się takie wypadki. Niezależnie od tego, czy jeździsz na nartach, snowboardzie, chodzisz na rakietach śnieżnych, wędrujesz pieszo czy się wspinasz, każdy, kto spędza aktywnie czas w zaśnieżonych górach, może skorzystać z edukacji w zakresie bezpieczeństwa lawinowego.

Jak zacząć

Dowiedz się, gdzie i dlaczego występują lawiny: zapoznanie się z tymi informacjami pomoże ci uniknąć lawin podczas aktywności w pokrytych śniegiem górach.

Sprawdź prognozę i aktualne zagrożenie lawinowe

Na obszarze całych Tatr codziennie ogłaszane jest aktualne zagrożenie lawinowe ze szczegółowymi informacjami, które pomogą Ci przygotować się do wycieczki. O zagrożeniu lawinowym po polskiej stronie Tatr informuje Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, a po słowackiej Horská Záchranná Služba.

Noś odpowiednie wyposażenie lawinowe i umiej go używać

Przede wszystkim najlepiej jest unikać lawin, ale jeśli coś pójdzie nie tak, zawsze miej odpowiedni sprzęt lawinowy i umiej go używać.

Naucz się rozpoznawać ostrzegawcze sygnały: Gdy będziesz w terenie, obserwuj otoczenie, aby rozpoznać kluczowe wskazówki ostrzegające przed niestabilnym śniegiem.

Weź udział w kursach lawinowych

Odbądź odpowiednie szkolenie lawinowe i poszerz swoją wiedzę na temat tego zagrożenia. Naucz posługiwać się sprzętem lawinowym.

Ważne!

Bezpieczeństwo to Twoja odpowiedzialność. Żaden artykuł ani wideo w internecie nie zastąpi doświadczenia — ten artykuł ma służyć wyłącznie jako informacje uzupełniające. Zanim zaczniesz wykonywać jakąkolwiek aktywność w terenie zagrożonym lawinami, upewnij się, że masz przećwiczone najważniejsze kwestie i wymagania dotyczące bezpieczeństwa.

Dowiedz się, gdzie i dlaczego występują lawiny

Wiedza gdzie, kiedy i dlaczego występują lawiny, może pomóc Ci zebrać informacje i dokonać obserwacji, potrzebnych do zminimalizowania ryzyka porwania przez lawinę. Aby zeszła lawina, potrzebne są trzy rzeczy:

1. Niestabilny śnieg

2. Teren lawinowy

3. Siły naturalne (takie jak wiatr) lub wywołane przez człowieka (takie jak obciążenie osoby idącej po niestabilnym śniegu)

Usuń jeden z tych trzech czynników, a szansa na zejście lawiny zmaleje. Na przykład, jeśli jest niestabilny śnieg i jesteś potencjalną osobą, która go wyzwoli, nie będzie lawiny, jeśli nie znajdujesz się w terenie lawinowym. Jeśli śnieg jest niestabilny, ale znajdujesz się na płaskim terenie lub o niewielkim nastromieniu (nie w terenie lawinowym), jest niewielkie ryzyko lawiny.

Użyj następujących trzech pytań jako wskazówek, które pomogą Ci zdecydować, gdzie i dlaczego może wystąpić lawina:

1. Czy śnieg jest niestabilny, a jeżeli tak to gdzie?

Niestabilny śnieg to taki, który może zjeżdżać w dół i nie jest związany z podłożem. Pogoda, czyli: opady, temperatura, wiatr, słońce i wiele innych czynników wpływa na stabilność pokrywy śnieżnej. Chociaż zrozumienie i przeanalizowanie warunków śnieżnych wymaga odpowiedniego szkolenia i doświadczenia, istnieje jeden prosty sposób na uzyskanie tych informacji: Przeczytaj komunikat lawinowy, aby dowiedzieć się, czy śnieg jest niestabilny i gdzie.

W Tatrach ratownicy TOPR prowadzą obserwacje terenowe, analizują pokrywę śnieżną i pogodę w sezonie zimowym. Te informacje pomogą Ci w podejmowaniu decyzji o tym, kiedy i gdzie się udać. Komunikaty ostrzegają o zagrożeniach lawinowych i wyjaśniają rodzaje problemów, których możesz się spodziewać.

2. Czy znajduję się w terenie, na którym mogą wystąpić lawiny?

Rozpoznanie terenu lawinowego (gdzie występują) jest kluczem do bezpiecznego chodzenia zimą po górach. Teren lawinowy jest wszędzie tam, gdzie lawina może się uruchomić, zejść lub się zatrzymać. Naucz się rozpoznawać taki teren, aby planując wycieczkę wybrać bezpieczną trasę.

Decydując, czy jesteś w terenie lawinowym, weź pod uwagę te czynniki:

Nastromienie

Stok musi być wystarczająco stromy, aby śnieg się zsuwał. Większość aktywności lawinowej zwykle zaczyna się na zboczach o nachyleniu od 30 do 45 stopni. Niektóre mogą się zdarzyć pod niższymi kątami, ale nie są one częste. Idąc w terenie górskim, zadaj sobie pytanie, czy zbocze jest wystarczająco strome, aby śnieg się zsuwał. Oszacowanie kąta nachylenia może być trudne; miernik nachylenia (inklinometr) to przydatne narzędzie do szybkiego pomiaru kąta nachylenia.

Połączone stoki

Teren lawinowy jest wszędzie tam, gdzie może ona się zacząć, zejść i zatrzymać. Jeśli idziesz w łagodniejszym terenie, ale jest on połączony z bardziej stromymi zboczami nad tobą, nadal istnieje ryzyko lawiny.

Pułapki terenowe

Są to takie elementy jak wąwozy, skały, urwiska, drzewa lub szczeliny, które mogą spotęgować skutki lawiny. Jeśli zostaniesz porwany przez lawinę, pułapki terenowe pogorszą skutki nawet lekkiej lawiny, ponieważ zwiększają ryzyko obrażeń lub utrudniają odkopanie kogoś.

Nieduża lawina może spowodować poważne urazy, jeśli wpadnie na twarde przedmioty, takie jak drzewa lub skały, zrzuci z obrywu skalnego lub zakopie głęboko w wąwozie, lub depresji. Większość ludzi ginie w lawinach z powodu uduszenia (zwykle dlatego, że nie są w stanie oddychać, gdy są zasypani) lub urazu.

3. Czy mogę wywołać lawinę?

Trzecim czynnikiem potrzebnym do wystąpienia lawiny jest czynnik ją wyzwalający. Naturalne zjawiska pogodowe, takie jak śnieg, wiatr czy deszcz, mogą powodować lawiny. Warto wiedzieć, że 90% wypadków lawinowych jest spowodowanych przez człowieka, a nie przez warunki meteorologiczne. Żeby uruchomić lawinę, wystarczy wejść lub najechać na niestabilną warstwę śniegu.

Zwróć uwagę na kąt nachylenia stoku, po którym idziesz. Lawina typu deska śnieżna może się uwolnić tylko na zboczach o nachyleniu większym niż 28 °, jednak istnieje różnica między miejscem, w którym lawina się uwalnia, a miejscem jej uruchomienia. Wyzwolenie nastąpi pod twoimi nogami, ale lawina zejdzie z góry.

Pamiętaj, że możesz znajdować się na niewielkim zboczu i nadal wywołać lawinę na bardziej stromym zboczu nad tobą. Narciarz, snowboardzista, skiturowiec, osoba na rakietach śnieżnych, pieszy turysta górski, wspinacz i inni mogą wywołać lawiny (na przykład przenosząc swój ciężar po niestabilnym śniegu). Tak więc decyzje, które podejmujesz, kiedy i gdzie zjeżdżać oraz jak iść, mogą mieć ogromny wpływ na zapobieganie wypadkom. I pomimo panującego mitu, nie można wywołać lawiny krzykiem lub głośnym dźwiękiem.

Sprawdź komunikat lawinowy

Jedną z najważniejszych rzeczy, które możesz zrobić przed wyruszeniem na wycieczkę, jest uzyskanie informacji o pogodzie i warunkach lawinowych. Codziennie sprawdzaj prognozę, ponieważ warunki ciągle się zmieniają.

W Tatrach używany jest uniwersalny pięciostopniowy systemu ostrzegania Skala Zagrożenia Lawinowego; informuje o potencjalnym zagrożeniu lawinowym w określonym czasie w określonych regionach górskich.

Z komunikatu uzyskasz informacje:

• ocena stopnia zagrożenia tego dnia (niski, umiarkowany, znaczny, wysoki, bardzo wysoki)
  
• stabilność pokrywy śnieżnej
  
• prawdopodobieństwo wyzwolenia (zejścia) lawin
  
• zalecenia dotyczące ruchu osób
  

Noś kompletny zestaw lawinowy (ABC lawinowe)

i naucz się go używać

W skład takiego zestawu wchodzi: sonda, łopata i detektor lawinowy. Ponieważ większość lawin jest wywoływana przez ludzi, którzy następnie mogą zostać porwani i uwięzieni pod śniegiem. Dlatego bardzo ważne jest, aby wszyscy w grupie mieli przy sobie niezbędny sprzęt do ratownictwa lawinowego i wiedzieli, jak z niego korzystać.

Jeśli Ty lub ktoś z twojej grupy zostanie porwany i całkowicie przysypany przez lawinę, masz ograniczony czas na odkopanie go. Ty i Twoi partnerzy musicie nauczyć się dobrze używać detektora (nadajnika-odbiornika), sondy i łopaty. Posiadanie zestawu lawinowego nie chroni jednak przed lawiną ani nie oznacza, że w przypadku zasypania przeżyjesz.

Edukacja, informacje, doświadczenie pomagają podejmować odpowiednie decyzje aby uniknąć porwania przez lawinę. Jeśli zdarzy się lawina, powinieneś mieć niezbędny sprzęt ratunkowy i wiedzieć, jak go używać.

Każdy członek twojej grupy powinien mieć detektor lawinowy, sondę i łopatę:

Detektor, czyli urządzenie nadawczo-odbiorcze

To niewielkie urządzenia elektroniczne przesyła lub odbiera sygnały elektromagnetyczne, umożliwiając zlokalizowanie zakopanej osoby. Każda osoba w Twojej grupie powinna nosić jeden detektor, który należy włączyć przed rozpoczęciem wycieczki. Jeśli ktoś zostanie zakopany, inni członkowie grupy przełączają z nadawania na tryb „odbierania”, aby zlokalizować sygnał uwięzionej osoby.

Sonda

Po zlokalizowaniu sygnału osoby zakopanej użyj sondy, aby wskazać, gdzie i jak głęboko jest zakopana. Ta składana, lekka i długa tyczka pomaga zlokalizować zakopaną osobę bez marnowania czasu na kopanie w niewłaściwym miejscu.

Łopata

Wykopanie zasypanej osoby jest czasochłonne i trudne. Lekkie łopaty ułatwiają odrzucanie dużej ilości śniegu.

Jak poruszać się w terenie zagrożonym lawinami?

Idź pojedynczo w miejscach narażonych na lawiny

Zawsze przechodź pojedynczo miejsca, w których zbocza powyżej lub poniżej są wystarczająco strome, aby wywołać lawinę. Pamiętaj, że ciężar jednej osoby jest mniej prawdopodobny, aby wyzwolić lawinę niż obciążenie dwóch lub więcej osób. W najgorszym przypadku oznacza to także, że tylko jedna osoba zostanie porwana, a reszta grupy bezpieczna będzie mogła zorganizować akcję ratunkową. Nie ma potrzeby przestrzegania tej zasady, jeśli pokonujesz zbocze o niedużym kącie, gdzie nie ma stromych zboczy nad tobą.

Zatrzymuj się tylko tam, gdzie jest to bezpieczne

Postój rób w miejscach, w których jesteś chroniony przed potencjalnym ryzykiem, na przykład pod osłoną skały lub na grzbiecie, a nie pod potencjalnie niebezpiecznym zboczem.

Idź grzbietem, gdy nie masz pewności

Grzbiety i granie to dobre miejsca, którym w miarę bezpiecznie można się przemieszczać. Są one z reguły bezpieczne, pod warunkiem, że nie wjedziesz na nawis śnieżny.

Podążaj za przewodnikiem

Podążaj śladami osoby przed tobą. Jeśli nie wywołała lawiny, Twoja szansa na jej wywołanie jest mniej prawdopodobna. Doświadczony przewodnik będzie wiedział, gdzie można iść bezpiecznie.

Uważaj na pułapki terenowe

Pułapki terenowe, takie jak dziury, wąwozy, mogą zmienić małą lawinę w śmiertelną, jeśli zostaniesz porwany w ich kierunku.

Bądź przygotowanym

Przed wyruszeniem na wycieczkę planuj, planuj i jeszcze raz planuj. Pomyśl o osobach, z którymi się wybierasz, ich umiejętnościach, doświadczeniu i czy zachowają odpowiednią ostrożność.

Nie idź ze zbyt dużą liczbą osób. Utrudni to zarządzanie grupą. Zabierz ze sobą odpowiedni sprzęt, którym umiesz się posługiwać. Odpowiednie wyposażenie może uratować życie, ale tylko wtedy, gdy wiesz, jak go używać!

Powiedz znajomym o swoich planach, dzięki temu, gdy nie wrócisz przed planowaną godziną, będą mogli poinformować odpowiednie służby ratownicze.

Rozpoznaj ostrzegawcze sygnały

Oprócz przeczytania komunikatu lawinowego przed wyjściem, gdy jesteś w terenie, miej oczy otwarte na sygnały ostrzegawcze. To najprostsze i podstawowe spostrzeżenia, których możesz dokonać, aby zachować bezpieczeństwo podczas zimowej wycieczki. Wypatruj wizualnych i dźwiękowych znaków ostrzegawczych o zagrożeniu lawinowym. Kiedy widzisz jeden z sygnałów, natura mówi ci, że śnieg jest niestabilny i istnieje realne ryzyko lawiny.

Oto ostrzegawcze sygnały niestabilnego śniegu:

Ostatnie lawiny

Jeśli widzisz oznaki niedawnych lawin, jest to wyraźne ostrzeżenie, aby unikać tego terenu. Jeśli nie możesz stwierdzić, czy lawina zeszła niedawno, załóż, że tak było.

Najlepszym wskaźnikiem niestabilnego śniegu jest obszar, na którym ostatnio wystąpiły lawiny. Zapamiętaj, gdzie to się stało, a także rodzaj i rozmiar lawiny. W takim przypadku należy zachować ostrożność w pobliżu wszelkich zboczy o podobnym profilu i wysokości, mogą być również niestabilne.

Charakterystyczny dźwięk

Przez cały czas wycieczki szukaj i nasłuchuj śladów niestabilności śniegu. Nagłe zapadanie się śniegu (odgłos stukotu), strzelające pęknięcia i dźwięki przypominające bęben są naturalnymi znakami ostrzegawczymi, że śnieg jest niestabilny. Tąpnięcie oznacza, że musisz szybko ewakuować się z tego obszaru. Postępuj odpowiednio i wycofaj się z takiego terenu.

Duże zmiany pogody

Jeśli doświadczasz dużych zmian pogody, powinieneś spodziewać się dużych problemów.

Niedawny deszcz lub obfite opady śniegu — oznaczają, że istnieją warunki do niestabilnego śniegu.

Silne wiatry — szukaj wzorów na powierzchni śniegu wytworzonych przez silne wiatry, które mogą wskazywać, że śnieg został przeniesiony i osadzony w niebezpiecznych depozytach. Zwróć uwagę na nawisy i zaspy na stromych zboczach.

Gwałtowna zmiana temperatury — gwałtowne ocieplenie może wpłynąć na stabilność śniegu.

Szczególną uwagę należy zwrócić po każdym okresie intensywnych opadów śniegu lub deszczu, ponieważ mogą przeciążyć i osłabić pokrywę śnieżną. Często lawiny są wyzwalane w sposób naturalny podczas opadów śniegu i bezpośrednio po nich. Dzieje się tak, ponieważ duże ilości świeżego śniegu nie mają czasu, aby związać się z tym, na który spadają. Dlatego ludzie często wywołują lawiny pierwszego dnia po opadach. Zachowaj czujność, jeśli wyruszasz po jakimkolwiek świeżym opadzie śniegu. Jeżeli możesz, to wstrzymaj się z wyjściem, poczekaj aż świeża pokrywa śniegu będzie stabilna.

Weź udział w kursie lawinowym

Ten artykuł zawiera podstawowy przegląd informacji dotyczących lawin. W okresie zimy na terenie Tatr dostępnych jest wiele szkoleń i kursów dla początkujących oraz bardziej zaawansowanych. Bez względu na to, jakie szkolenie wybierzesz, traktuj edukację lawinową jako proces uczenia się przez całe życie.

Istnieje wiele sposobów na rozwijanie wiedzy lawinowej: przeczytaj książkę, obejrzyj samouczek online, zatrudnij profesjonalnego przewodnika. Weź udział w odświeżającym kursie lawinowym każdej zimy. Ćwicz umiejętności ratownicze przy każdej nadarzającej się okazji.

---

AUTOR

Michał Jarząbek-Giewont

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo, oprowadza grupy oraz indywidualne osoby po górach. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze oraz fotografii krajobrazów górskich.