Przejdź do treści

Drzewa w Tatrach: Przewodnik po najważniejszych gatunkach

Przewodnik tatrzański
Opublikowane według Michał Jarząbek-Giewont w Tatry · piątek 03 Cze 2016

Buk Fagus solvatica


buczyna
Drzewo liściaste, dorastające do 40 m wysokości i 2 m pierśnicy (średnica na wysokości 1,3 m).
Pień buka jest prosty, gładki, pokryty jasnoszarą korą. Korona jest rozłożysta, regularna, kopulasta i silnie ugałęziona. Liście owalne o gładkich lub lekko ząbkowanych krawędziach, młode na brzegu gęsto orzęsione. Na wiosnę jaskrawozielone, jesienią żółte i brunatnoczerwone.

Buki w Tatrach kwitną na przełomie kwietnia i maja. Kwiaty są jedno płciowe i jednopienne: męskie żółto-czerwonawe kłębki zwisają z gałęzi na długich szypułkach, żeńskie z kolei rosną do góry po dwa obok siebie, otoczone miseczką. Owoce buka to dwa trójkanciaste orzeszki osadzone w zdrewniałych, orzęsionych miseczkach. Pojawiają się na przełomie września i października.

Orzeszki bukwi są jadalne, ale zawierają faginę, oszałamiający alkaloid, który ulega rozkładowi pod wpływem temperatury, dlatego należy je spożywać wyparzone. Buki owocują dopiero pomiędzy 40 a 50 rokiem życia, a lata nasienne występują w odstępach 5-8 letnich.

Buczyna rośnie na podłożu wapiennym oraz fliszowym, na żyznej próchniczej glebie. W związku z tym po południowej stronie Tatr te drzewa możemy spotkać w okolicach Siwego Wierchu i w Tatrach Bielskich. Drewno buka jest twarde, spoiste, czerwonawe. Bardziej okazałe buki znajdują się m.in. w rejonie Samkowej Czuby.
Dawniej buki były stałym elementem regla dolnego w Tatrach, w następstwie rabunkowej gospodarki został masowo wycięty na potrzeby opalania pieców hutniczych. Od nazwy tego wspaniałego drzewa w Tatrach i na Podhalu spotkamy wiele nazw np. Buczynowe Turnie, Bukowina Tatrzańska oraz nazwiska góralskie np. Bukowski.

Świerk pospolity Picea abies


świerk tatry
Drzewo iglaste z rodziny Sosnowatych, dorastające do 50 m wysokości i żyjące w Tatrach ok. 250-lat, zdarzają się okazy żyjące nawet do ok. 500 lat. Drzewa świerkowe są główny składnikiem górnego regla w Tatrach.

Korona świerka ma kształt stożkowaty i szpiczasty, a gałęzie lekko zwisają. Kora przeważnie prostego pnia jest złożona z drobnych czerwonobrunatnych łusek, które z czasem odpadają.
Igły o długości 1-2 cm w przekroju trójkątne, kłujące i ostro zakończone, w warunkach górskich opadają raz na kilkanaście lat, a na niżu co mniej więcej cztery lata.

Kwitnienie świerka przypada na okres od kwietnia do czerwca, pierwszy raz między 30 a 50 rokiem życia. Kwiaty są jednopłciowe: męskie czerwonawe, później żółknące, a żeńskie to purpurowe lub zielonkawe szyszeczki. Szyszki zawieszone w dół z gałązek mają długość 10-16 cm i kolor jasnobrązowy, dojrzewają we wrześniu lub w październiku.

Świerk nie jest wymagający i rośnie na wszystkich rodzajach podłoża. Jest najliczniej występującym drzewem w Tatrach, zarówno w reglu dolnym, jak i górnym. Kory używa się do produkcji garbników, a żywicy, pędów i igieł w przemyśle zielarski. Drewno ze świerka ze względu na łatwość obróbki jest używane w stolarstwie, ciesielstwie, jak również do budowy skrzypiec.
Świerk jest drzewem podatnym na różnego rodzaju szkody, poprzez swój płytki system korzenny tzw. talerzowy jest często przewracany poprzez silne podmuchy wiatru (wiatr halny). Drzewo jest bardzo często atakowane przez kornika drukarza, który poprzez żerowanie i drążenie chodników w miazdrze drzewnej, potrafi zniszczyć wielkie połacie leśne. W okresie zimowym i wczesną wiosną świerki narażone są na przewracane przez lawiny śnieżne.
W gwarze góralskie świerk nazywany jest smrekiem, natomiast sama nazwa świerk odnosi się do modrzewia.

Klon jawor Acer pseudoplatanus


klon tatry
Drzewo liściaste (gatunek klonu), dorastające do 30- 40 m wysokości i żyjące do 400 lat. Jawor ma duże liście z długimi ogonkami, dochodzące nawet do 20 cm długości, sztywne, składające się z pięciu klap. Jesienią  liście przybierają intensywnie żółtą barwę.

Kwitnienie odbywa się w kwietniu i maju, a kiaty o barwie żółtozielonej są małe i zróżnicowane na kielich oraz koronę, zwisają w gronach. Pierwsze owocowanie odbywa się między 25 a 40 rokiem życia, owoce pojawiają się około września i są to małe, uskrzydlone orzeszki rosnące parami.

Jawor rośnie na glebach wilgotnych i żyznych, w Tatrach najczęściej występuje w reglu dolnym, ale czasami spotyka się go w dolnej części regla górnego.
Ma twarde drewno, górale wyrabiają z niego: stoły, ławy, krzesła itp., używane do produkcji gitar oraz skrzypiec. W Tatrach spotkamy wiele miejsc związanych z nazwą jawora np. Dolina Jaworowa, Jaworzynka.

Jarząb pospolity Sorbus aucuparia


skorusa
Powszechnie nazywane jarzębiną, drzewo liściaste, dorastające do 20 m wysokości i dożywające 200 lat. Koronę jarzębina ma raczej smukłą, jajowatą lub zaokrągloną. Kora jest gładka, szara, a u starszych drzew ciemniejsza i spękana. Młode pędy, liście i pąki są pokryte włoskami.

Liście nieparzystopierzaste, złożone z kilku par wydłużonych listków oraz listka szczytowego, mocno odcinają się na tle ciemnozielonej kosodrzewiny. Jarzębina rośnie szybko w różnych zbiorowiskach leśnych, lubi miejsca mocno oświetlone. Rośnie w reglu dolnym i górnym oraz pojawia się w pietrze kosodrzewiny.

Kwitnie na przełomie maja i czerwca kwiatami o kolorze kremowym zebranym w wypukłe baldachimy o nieprzyjemnym zapachu. Owoce jarzębiny są kuliste, o 6-8 mm średnicy, początkowo zielone, potem żółte, a na końcu czerwone, jadalne, o gorzkawym smaku, bogate w witaminę C. Owoce jarzębiny stanowią pokarm wielu zwierząt tatrzańskich.

Jest bardzo rozpowszechnione w Tatrach i na Podtatrzu. Szczególnie pięknie prezentuje się jesienią, kiedy to liście przybierają czerwoną barwę. Na Podhalu jarzębina nazywana jest skoruszyną bądź skorusą. Nazwa ta pojawia się w nazewnictwie tatrzańskim np. Skoruśniak.


Kosodrzewina Pinus mugo


kosówkaKrzewiasta sosna wysokogórska, dorastająca do 3 m. Grube gałęzie kosodrzewiny są elastyczne i łukowato zagięte do góry, pokładając się tworzą gąszcz trudny  do przebycia.
Kora na gałęziach jest ciemnoszara, miejscami bardzo ciemna, prawie czarna. Igły są żywo zielone, dość miękkie, długości 3-8 cm, skupione po dwie, żyją od 5 do 15 lat.

Kwitnienie kosówki przypada na maj i czerwiec, ma miejsce dopiero w wieku ok. 10 lat. Kwiaty są jednopłciowe: męskie jajowate, żółte kotki u nasady młodych łodyg, a żeńskie to czerwone szyszeczki, z których wykształcają się szyszki, o kształcie jajowatym i kolorze jasnobrązowym, rosnące pojedynczo lub w skupieniach po 2-3. Kosodrzewina dożywa nawet 300 lat.

Podczas intensywnego wypasania owiec na tatrzańskich halach pasterze wyrąbywali i wypalali kosówkę, uważano wówczas za bezwartościowy chwast przeszkadzający poszerzeniu ciągle zbyt małych pastwisk.
Kosodrzewina odgrywa ważną rolę w gospodarce wodnej gór, stanowi pierwszy etap chwytania i zatrzymywania wody z obfitych i gwałtownych opadów. Jest roślina obfitująca w żywicę, a jej zarośla przeciwdziałają erozji, obsuwaniu się kamieni, skał i mas śniegu.

Modrzew europejski Larix decidua


Modrzew Tatry
Drzewo iglaste, osiągające wysokość 40-50 m. Pień ma prosty, o korze czerwonobrązowej i głęboko spękanej. Korona jest smukła i regularnie stożkowa, a gałęzie cienkie i lekko zwisające. Igły modrzewia są miękkie, jasnozielone, długości 1,5-3 cm, płaskie, zebrane w geste pęczki. Jesienią przybierają kolor jasnożółty, a na zimę są zrzucane. Kwitnienie następuje na przełomie marca i kwietnia.

Kwiaty ma jednopłciowe i miododajne. Szyszki modrzewia są niewielkie, 2-4 cm długości, jajowate, jasnobrązowe, pozostają na drzewie jeszcze kilka lat po wysypaniu się nasion, a później odpadają w całości.

Modrzew jest światłorządny i wilgotnolubny, żyje na średnio żyznych glebach. Osiąga wiek nawet 600 lat. Rosną w Tatrach głównie po południowej stronie, po północnej Polskie stronie Tatr można je spotkać w niedostępnych skalistych miejscach. Możemy je zaobserwować np. w Dolinie Strążyskiej, Białego, na stokach Kopieńca oraz na Krokwi (sztucznie nasadzone).
Drewno z modrzewia jest bardzo twarde, odporne na wilgoć i silnie żywiczne. Oznacza się niezwykłą odpornością na ogień, dla tego dawnej często wiejskie kościółki były modrzewiowe. Przez górali modrzew nazywany jest świerkiem.

Limba

Pinus cembra

Limba
Okazałe drzewo iglaste, osiągające wysokość ponad 20 m, w Tatrach natomiast rzadko przekraczające tę wysokość. Limba ma gałęzie stosunkowo krótkie, lecz bardzo zwarte, przeważnie odstają poziomo. Korony u limb rosnących w luźnym borze są gęste, o walcowatym pokroju.

Jest to gatunek sosny mający igły o długości 5-10 cm zebrane w pęczki po 5 na każdym pędzie skróconym. U sosny pospolitej stoją one zawsze po dwie. Ten gatunek sosny w Europie występuje jedynie w wysokich położeniach górskich, w Polsce piękne okazy na stanowiskach naturalnych oglądać można w Tatrach.

Największe jej skupiska określane mianem reliktowych borów limbowo-świerkowych występują w strefie górnej granicy lasu i w piętrze kosodrzewiny. Największe pod względem powierzchni reliktowe bory limbowo-świerkowe znajdujące się na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego, występują w Tatrach Wysokich w okolicy Żabiego, Czuby Roztockiej, Orlej Ścianki oraz ponad Szczotami Wołoszyńskimi.

Limba jest drzewem rosnącym bardzo wolno, żyje długo, od 300 do 400 lat, a nawet wyjątkowo osiąga wiek 800 lat. Pień ma mocny, zakorzenia się bardzo silnie, dzięki czemu może rosnąć w szczelinach skalnych. Drzewo jest świetnie przystosowane do skrajnie niekorzystnych warunków klimatycznych. Limba podobnie jak pozostałe sosny tatrzańskie jest światłorządna.

Szyszki limby są charakterystyczne o kształcie kulistojajowatym. W środku znajdują się nasiona bez skrzydełek, podobne do niewielkich jadalnych orzeszków. Szyszki limby, gdy dobrzeją, spadają na ziemię i rozsypują się, uwalniając nasiona. Rozsiewanie nasion dokonuje się dzięki zwierzętom, liczne ptaki, jak i gryzonie, żywią się nasionami limb. Z ptaków na szczególną uwagę zasługuje orzechówka z rodziny krukowatych. Przede wszystkim właśnie ten charakterystyczny ptak przyczynia się do rozsiewania nasion limby.

Drewno limbowe jest miękkie, jasne i ozdobione sękami, szczególnie cenione przez górali nadaje się do celów stolarskich, ciesielskich i do rzeźb. Wyrabiano z niego meble oraz naczynia i instrumenty muzyczne. W medycynie ludowej wszechstronne zastosowanie znalazły nasiona limby, tzw. orzeszki limbowe, a ze świerzych pędów drzewa przez stulecia wyrabiano po południowej stronie Tatr panaceum na wszelkie choroby.

Jodła pospolita Abies alba


Drzewo iglaste z rodziny Sosnowatych, dorastające do 50 czasami 60 m wysokości oraz 1,5 m pierśnicy o korze szarobiałej, gładkiej i lekko spękanej. W starszym wieku korona jodły jest na szczycie spłaszczona. Igły płaskie, poziomo ułożone po dwóch stronach gałązek w kolorze ciemnozielonym, u nasady zwężane, a na końcu lekko wcięte, od spodu z dwoma jasnymi paskami, żyją 5-14 lat. Jodła kwitnie w maju i czerwcu, dopiero w wieku, dopiero w wieku kilkudziesięciu lat.

Kwiaty są jednopłciowe: męskie zebrane w żółte, gęsto stłoczone kotki, żeńskie zaś w zielonkawe, wyprostowane, pojedyncze szyszeczki. Szyszki jodły, walcowate, w kolorze jasnobrązowym, o długości 10-15 cm, stoją na gałęzi w górnych partiach korony, dojrzewają w październiku, uwalniając oskrzydlone nasiona. Szyszka rozsypuje się na drzewie, pozostawiając na pędzie oś, zwaną trzpieniem. Szyszki jodły w odróżnieniu od szyszek świerka sterczą do góry. Lata nasienne występują co trzy-pięć lat.

Jodła pospolita osiąga wiek do 500 lat. Jest drzewem wrażliwym na zanieczyszczenia powietrza, rosnącym w dolnoreglowych lasach mieszanych i borach iglastych na wilgotnym podłożu. Występuje głównie na podłożu wapiennym.
Jodła stanowił dawniej jeden z głównych składników lasów regla dolnego. Obecnie możemy ją zobaczyć w Dolinach Białego, Strążyskiej i Za Bramką.

Sosna reliktowa Pine Relict


Jednym  z pierwszych drzew, które wkroczyły w Tatry po ustąpieniu lodowców były  sosny. Przez tysiące lat panowały na tatrzańskich zboczach. Dopiero ok.  8-9 tys. lat temu zaczęły się rozprzestrzeniać świerki, a buki i jodły  na dobre zadomowiły się tu jeszcze później: 4-5 tys. lat temu. Wszystkie  te gatunki są bardziej cienioznośne od sosen.

Młode sosenki potrzebują dużo światła, słabo rosną pod okapem świerków, jodeł i buków.  Dlatego sosna zwyczajna zaczęła powoli ustępować z tatrzańskich lasów.  Jej większe skupiska przetrwały do czasów obecnych tylko na stromych,  skalistych zboczach, gdzie zawsze dociera dużo światła słonecznego. O  takich stanowiska mówi się, że mają reliktowy charakter, czyli są pozostałością po dawnych borach sosnowych porastających góry.

Pojedyncze  okazy sosny, rosnące na wapiennych skałach Tatr można zaobserwować  wśród regli np. na Nosalu, na Skałce nad Łysą Polana. Większe skupisko spotkamy w Koryciskach w Dolinie Chochołowskiej. Sosna reliktowa występuje wyłącznie po północnej stronie Tatr, głównie na podłożu wapiennym.

Źródło:
„Wielka Encyklopedia Tatrzańska” Zofia i Witold H. Paryscy
Tablice informacyjne TPN        


Michał Jarząbek-Giewont autor bloga
AUTOR

Przewodnik tatrzański — ponad 10 lat doświadczenia w oprowadzaniu po Tatrach i Zakopanem. Rodowity góral z Zakopanego i miłośnik przyrody tatrzańskiej. Przewodnictwem zajmuje się zawodowo. Prywatnie pasjonat jazdy na rowerze, skiturów oraz fotografii krajobrazów górskich.


Nie ma jeszcze żadnych recenzji.
0
0
0
0
0
Wróć do spisu treści