Budowa szałasu w Tatrach i gdzie można go zobaczyć

Szałas jest charakterystycznym budynkiem w Tatrach, zobaczymy go na tatrzańskich polanach i halach. Ten drewniany budynek związany z pasterstwem, potrzebny były przede wszystkim do produkcji sera. Jego wyrabianie odbywało się według ściśle wyznaczonej tradycyjnej receptury, czynności związane z produkcją serów górskich trudno było, by wykonać pod gołym niebem. Sam budynek nazywany również kolebą lub bacówką.

Rodzaje szałasów

Wśród szałasów przeważnie spotkamy typ z dachem dwuspadowym, pokryty  nieheblowanymi deskami tzw. dranicami. Jest to budowla bardzo solidna i  prosta w budowie, musi wytrzymać ciężar zimowych śniegów oraz mocne uderzenia wiatru halnego. Północna płaszczyzna dachu załamuje się, zmniejsza kąt nachylenia i sięga deskami niemal do ziemi, tworząc równocześnie rodzaj gospodarskiej szopy.

Ciekawym elementem są jarzma podtrzymujące kamienie obciążające dach, które jeszcze możemy zaobserwować na Hali Stoły.

Szałasy niskozrębowe znajdują się wyłącznie w Tatrach zachodnich. Ściany mają zbudowane z kilku wieńców, w związku z czym wejście znajduje się zawsze w ścianie szczytowej. Do najbardziej typowych szałasów niskozrębowych należą budynki w Dolinie Lejowej oraz  Polanie Jamy.

Naliczniej występują szałasy wysokozrębowe najbardziej zbliżone kształtem architektonicznym do szop gospodarczych w zagrodach  podhalańskich. Rozróżnia się szałasy wąskofrontowe (wejście w ścianie szczytowej) oraz szerokofrontowe. Tego typu budynki stoją w całych Tatrach Polskich, a najwięcej można ich zobaczyć na polanach Kopieniec, Chochołowskiej Niżniej oraz Rusinowej.

Wewnątrz szałasu

Wnętrze szałasu podzielone jest na dwie części, jedno pomieszczenie z ławami i wyrkiem oraz miejscem na ognisko i komorę. Przeważnie nie posiada powały ani podłogi. Zbudowany z ociosanych okrąglaków świerkowych, które tworzą ściany węgłowe. Często w pobliżu szałasów stały strągi, czyli drewniane zagrody, w którym dojono owce. W wyższych partiach Tatr stawiane były szałasy niemal wyłącznie z kamienia. Obecnie jedyny taki budynek możemy zobaczyć w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.

Bacówkę, czyli najważniejszy szałas na hali zajmował baca (z juhasami), kierownik całego wypasu. Tutaj zazwyczaj znajduje się skromny sprzęt halny i serowarski, skład serów oraz mała komora. Wewnątrz bacówki pali się przy głazie w kącie szałasu stałe płonące ognisko (watra). Nad ogniem wisi na łańcuszku lub drewnianej „jadwidze” miedziany kotlik. To właśnie w bacówce wyrabiane są produkty z mleka owczego na czele z oscypkami.

Szałas pasterski jest doskonałym przykładem niezwykłego wyczulenia górali na proporcje i kształt stawianych budynków. Stojące na halach szałasy wyglądają, jakby były zrośnięte z otaczającym je krajobrazem. Najbardziej malowniczo prezentują się szałasy na Hali Gąsienicowej i na Polanie Stoły.

---

AUTOR