Zakopane – 20 zabytków, które warto zobaczyć pod Tatrami

Zakopane to górska miejscowość znana niemal każdemu Polakowi. Rzesze turytów przyciąga bogata kultura góralska oraz bliskie położenie Tatr. Współczesne Zakopane odbiega od tego sprzed ponad wieku i poraża przybyszów setkami szyldów i reklam oraz coraz większą ilością niepasujących do tej miejscowości budynków. Na szczęście śladów starego Zakopanego z przełomu XIX i XX w. czy okresu międzywojennego zachowało się tu jeszcze dosyć dużo. Przy odrobinie chęci i poświęceniu kilku godzin warto poszukać i zobaczyć te niezwykłe obiekty i miejsca.

Lista zabytków, które warto zobaczyć w Zakopanem

1. Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Brama wejściowa na Cmentarz na Pęksowym Brzyzku

Ta znajdując się nieopodal dolnych Krupówek zabytkowa nekropolia, jest niewątpliwie jednym z najważniejszych zabytków Zakopanego. Klimatyczny Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku to duchowe centrum miasta i obok Warszawskich Powązek należy do najważniejszych polskich cmentarzy. To w tym miejscu swoje groby mają osoby, bez których Zakopane byłoby tylko ubogą wsią zagubiona u stóp Tatr.

Brama prowadząca na cmentarz opatrzona jest tablicą o treści: „Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć, tracą życie”. Na drugiej znajduje się informacja, że cmentarz jest obiektem zabytkowym. Widoczna jest tu także lista osób będącymi Kurierami Tatrzańskimi.

Groby na Starym Cmentarzu nocą

Z początku było to zwykły cmentarz wiejski gdzie chowano mieszkańców Zakopanego, miejscem szczególnym stał się w roku 1889, kiedy spoczął na nim, zgodnie ze swoim życzeniem dr. Tytus Chałubiński. Obecnie na Pęksowym Brzyzku znajduje się ok. 250 mogił. Spora ich część to groby osób miłujących Tatry i Zakopane oraz zasłużonych dla regionu, część to grobowce rodzin góralskich. Właściwie każdy z grobowców jest niepowtarzalnym dziełem sztuki, wykonanym z kamienia, drewna lub metalu. Zobaczymy tu niedbale rozmieszczone groby jak na wiejskim cmentarzu.

Na niewielkiej powierzchni mają swoje groby znakomite osoby, bez których nie byłoby Zakopanego w obecnym kształcie m.in. Jan Krzeptowski Sabała, dr. Tytus Chałubiński, Kornel Makuszyński, Kazimierz Przerwa Tetmajer, ks. Józef Stolarczyk, Stanisław Witkiewicz, Stanisław Marusarz. Pochowani są tutaj góralscy przewodnicy i kurierzy tatrzańscy, taternicy, poeci i pisarze, lekarze i artyści oraz wielu innych.

2. Stary Kościół – zabytek architektury drewnianej

Stary Kościółek przy ul. Kościeliskiej

Drewniany kościół niegdyś pod wezwaniem św. Klemensa a obecnie Matki Boskiej Częstochowskiej jest pierwszym kościołem parafialnym Zakopanego. Został wybudowany w latach 1847-1851 dzięki ówczesnym właścicielom dóbr zakopiański, Klementynie i Edwardowi Homolacsom. To szczególne miejsce dla mieszkańców Zakopanego jest zdrobniale nazywane Starym Kościółkiem. Świątynię budował najpierw cieśla Sebastian Gąsienica-Sobczak, potem Jakub i Jan Toporowie.

Pierwotna część (obecnie przednia) kościoła z jednym ołtarzem została rozbudowana w latach 1850-51 przez ks. Stolarczyka o część tylną z wieżyczką.

Stary Kościół zimą

Wnętrze nie posiada złoceń ani sztukaterii, za to ma niewątpliwy klimat małego wiejskiego kościółka sprzed ponad 150 laty. Drewniana świątynia jest jednonawowa, z trzema ołtarzami. Początkowo w głównym ołtarzu znajdował się obraz św. Klemensa, zastąpiony przed II wojną światową kopią obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.

W zachowanym starym i skromnym wystroju wnętrza można zobaczyć trzy barokowe rzeźby dzieła ludowego artysty Wojciecha Kułacha-Wawrzyńcoka z Gliczarowa, drogę krzyżową autorstwa Eweliny Pęksy oraz obrazy, z których najciekawszy jest obraz nieznanego twórcy przedstawiający św. Pawła z przełomu XVIII i XIX w.

Odwiedzając Stary Kościół, warto pamiętać o pierwszym proboszczu ks. Józefie Stolarczyku, bez którego Zakopane nie istniałoby w obecnym kształcie. Przyczynił się do spopularyzowania miejscowości pod Tatrami, namawiając wielu górali do przyjmowania letników.

3. Willa Pod Jedlami

Willa pod Jedlami na Kozińcu

Na Kozińcu znajduje się zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicza najpiękniejszy okaz stylu zakopiańskiego i jeden z największych zabytków architektury drewnianej w Polsce.

Dom pod Jedlami stanowi własność rodziny Pawlikowskich, bardzo zasłużonej dla polskiej kultury sztuki, ochrony przyrody Tatr oraz Zakopanego. Dom postawił Jan Gwalbert Pawlikowski z Medyki w roku 1897. Wybudowany został w krótkim czasie, bo tylko 9 miesięcy przez zakopiańskich budarzy z Wojciechem Rojem (Rajem) na czele.

Dom pod Jedlami na Kozińcu w Zakopanem

Budynek oglądać można tylko z zewnątrz, szczególnie imponująco wygląda od strony Antałówki. Dom na 4-metrowej podmurówce z otwarta zwróconą w stronę Tatr werandą zachwyca proporcjami i swoim kształtem — jest to niewątpliwie szczytowe osiągnięcie stylu zakopiańskiego.

W ogrodzie otaczającym dom znajduje się drewniana studnia również projektu Stanisława Witkiewicza, swoim kształtem podobna do kapliczki lub dzwonnicy kościelnej.

Wnętrze willi również zostało zaprojektowane przez Witkiewicza — od klamek po piece, wszystkie noszą cechy zdobnictwa góralskiego. Część mebli znajdujących się wewnątrz domu została wykonana przez Wojciecha Brzegę znanego rzeźbiarza zakopiańskiego.

4. Kaplica w Jaszczurówce – zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza

Kaplica w Jaszczurówce

Obiekt zaprojektowany przez Stanisława Witkiewicz i wybudowana w Stylu Zakopiańskim uchodzi za jedno ze sztandarowych dzieł tegoż stylu. Kaplica pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa została ufundowana w 1903 roku przez synów Adama Uznańskiego, po jego śmierci. Budowę rozpoczęto w 1904 roku, a poświęcono w 1907 roku.

Te jeden z najmniejszych kościołów w Zakopanem został wybudowany z drewna świerkowego bez użycia gwoździa.
Bryła kaplicy z wysoką podmurówką jest wspaniale wkomponowana w otoczenie, całość przykrywa dwuspadowy dach pokryty gontami, nad nimi dominuje charakterystyczna wieżyczka z sygnaturką.

Kaplica w Jaszczurówce zimą

Nad wejściem pod małym daszkiem drewniana figurka Chrystusa Frasobliwego dzieło Józefa Janosa z Dębna. W kościółku warto zwrócić uwagę na drzwi wejściowe oraz zakrystii, bogato zdobione dekoracją snycerską technikami stolarskimi i kołkowaniem oraz okuciami.

Również wewnątrz kaplica robi wrażenie na zwiedzających, podziwiać tutaj można kunszt sztuki góralskiej. Uwagę zwracają zdobienia, mistrzostwo rzeźb oraz ornamentyki. Niezwykle ciekawy i oryginalny ołtarz główny przypomina swoim kształtem góralską chałupę, po bokach piękne witraże przedstawiające: z lewej Matka Boska Ostrobramska z Pogonią, herbem Litwy po przeciwnej stronie z prawej Matka Boska Częstochowska z orłem w koronie. Ołtarz i witraże zostały zaprojektowane przez Stanisława Witkiewicza. Warto zwrócić uwagę na wiszący w kaplicy masywny dębowy kandelabr.

5. Willa Koliba – muzeum stylu zakopiańskiego

Willa Koliba zima

Pierwszy dom w stylu zakopiańskim, wybudowany w 1892 r. dla ukraińskiego ziemianina Zygmunta Gnatowskiego. Budynek został zbudowany przez górali Józefa Kasprusia-Stocha i Macieja Gąsienice-Józkowego. Z początku niewielki, w 1903 r. zostało dobudowane zachodnie skrzydło, co zupełnie zmieniło jego proporcje. W domu mieści się Muzeum Stylu Zakopiańskiego im. Stanisław Witkiewicza oddział Muzeum Tatrzańskiego.

Willa Koliba przy ulicy Kościeliskiej w Zakopanem

W środku zgromadzono wiele rzeczy projektu Stanisława Witkiewicza oraz eksponaty etnograficznie. Sosręby wykonał znakomity artysta-rzeźbiarz zakopiański Wojciech Brzega.

Autorem figury Jana Krzeptowskiego-Sabały, którą można zobaczyć na zewnątrz w ganku, jest znakomity zakopiański artysta Michał Gąsienica-Szostak. Dawniej w Kolibie bywało dużo znakomitych gości między innymi mieszkali tutaj: Helena Modrzejewska, Jan Kasprowicz. W ostatnich latach Koliba została gruntownie odremontowana i miejscami zrekonstruowana.

6. Dom i restauracja U Wnuka

Dom U Wnuka

Nieopodal Starego Kościoła przy ulicy Kościeliskiej stoi zabytkowy drewniany dom. Budynek wybudował Józef Krzeptowski (brata słynnego Sabały) pomiędzy 1850 a 1870 r. — data jest kwestią sporną. Był to prawdopodobnie pierwszy góralski dom, w którym wyżkę zastąpiono mieszkalnym piętrem. Na parterze mieściły się sklep i karczma. Swoją pierwszą siedzibę miało kasyno, założone przez Towarzystwo Tatrzańskie.

Chałupa Krzeptowskiego pełniła funkcję wiejskiego klubu, to tutaj mieszkańcy i goście robili zakupy, odwiedzali kasyno, bibliotekę i czytelnię. Bywali tutaj propagatorzy i popularyzatorzy Zakopanego np. Walery Eliasz, Tytus Chałubiński, Leopold Świerz, Helena Modrzejewska i wiele innych znakomitych osób. To w tym miejscu swoje miejsce miał pierwszy sezonowy urząd pocztowy. Funkcje listonosza pełnił nieumiejący czytać ani pisać Kuba Gąsienica-Kloryk.

W domu aż do roku 1937 słynną karczmę prowadziła wnuczka Krzeptowskiego wraz ze swoim mężem Janem Wnukiem. I właśnie od nazwiska męża pochodzi nazwa słynnej restauracji „U Wnuka". Zdolności kulinarne restauratora Jana Wnuka rozsławiły ten lokal, chętnie jadali w tym miejscu zakopiańscy goście m.in. Tetmajer, Kasprowicz, Orkan oraz znani górale: Wojciech Brzega, Bartuś Obrochta, Stanisław Nędza-Kubiniec. Warto przebywając w okolicy wstąpić do zabytkowej karczmy „U Wnuka” i poczuć klimat minionych dni.

7. Dworzec Tatrzański

Dworzec Tatrzański w Zakopanem

Nieopodal Muzeum Tatrzańskiego, w głębi przy ul. Krupówki wznosi się ceglany budynek Dworca Tatrzańskiego. Pierwszy wybudowany z drewna Dwór powstał w 1882 r., gościli w nim sławni polscy artyści jak: Helena Modrzejewska, Ignacy Jan Paderewski, Henryk Sienkiewicz. Ponadto mieściła się tutaj czytelnia, sala balowa i restauracja.

Nieszczęśliwym trafem na skutek wybuchu lamy naftowej budynek w 1900 roku strawił pożar. Na jego miejsce w 1903 roku wybudowano obecny murowany Dworzec Tatrzański. W nowym Dworcu spotykali się uczeni na towarzyskich posiadach muzealnych.

Obecnie ma tu swoje miejsce zakopiański oddział PTTK, a część pomieszczeń jest dzierżawiona. Przed wejściem do budynku warto zwrócić uwagę na wiszącą tablicę, jest ona poświęconą pamięci Klimka Bachledy, patrona przewodników tatrzańskich, pierwszego ratownika, który zginął ofiarną śmiercią w czasie akcji ratowniczej. W budynku swoją pierwszą siedzibę miało Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe.

8. Muzeum Tatrzańskie im. Tytusa Chałubińskiego – gmach główny przy Krupówkach

Gmach Muzeum Tatrzańskiego przy Krupówkach

Przy dolnych Krupówkach po przejściu niewielkiego mostku znajdziemy murowany gmach Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego. Złożone w 1888 roku, a od 1922 w tym właśnie budynku ulokowane. Murowany gmach muzeum został zaprojektowany w Lovranie przez chorego już Stanisława Witkiewicza.

Wybudowany według szkicowego projektu, jest jednym z pierwszych przykładów dostosowania z założenia drewnianego stylu zakopiańskiego do budownictwa murowanego. Budynek został wybudowany pod kierownictwem architekta Franciszka Mączyńskiego.

Muzeum Tatrzańskie po powstaniu było pierwszym w Polsce muzeum regionalnym. Nie przerwanie przez 43 lata dyrektorem muzeum był Juliusz Zborowski. Za jego czasów placówka stała się ośrodkiem naukowo-badawczym. W Muzeum Tatrzańskim można podziwiać zbiory etnograficzne oraz przyrodnicze związane z Podhalem i Tatrami.

9. Chata Tea

Dom Tea przy Bulwarach Słowackiego w Zakopanem

Pomiędzy potokiem Bystra a Nosalem, w dużym ogrodzie stoi stary drewniany góralski dom tzw. Chata Tea. Wybudowana przez górala z Jaworzyny Spiskiej Jana Gnybusa pochodzi z ok. poł. XIX w. Drewniany budynek umiejscowiony pomiędzy smrekami jest typową chałupą góralską, jaką niegdyś budowano na Podhalu. Składa się z czarnej i białej izby przedzielonych sienią.

Chata Tea przy Bulwarach Słowackiego poniżej Kuźnic

Niegdyś mieścił się tutaj oddział Muzeum Tatrzańskiego i można było dom zwiedzać w środku. W obydwu pomieszczeniach zgromadzonych było wiele okazów ludowej sztuki: przedmioty codziennego użytku, meble góralskie ubiór góralski, obrazki malowane na szkle i nawet broń góralską: ciupagę, pistolety i strzelby.

Ponadto można było podziwiać tradycyjne góralskie instrumenty muzyczne: piszczałki, dudy i złóbcoki. Obecnie włąścicielem chaty jest osobo prywatna i nie możliwości jej zwiedzać. Będąc w Kuźnicach, warto swoje kroki skierować w pobliże tamy na potoku Bystra i odnaleźć schowaną na uboczu zabytkową chałupę.

10. Chałupa Sabały – stary góralski dom

Na Krzeptówkach stoi dom Sabały, zbudowany na początku XIX wieku. Należy do jednego z najstarszych w Zakopanem i reprezentuje najdawniejszy typ budownictwa góralskiego. Drewniana chałupa będąca własnością prywatną posiada dwie izby i niewielkie obejście.

W domu znajduje się dużo zabytkowych mebli, narzędzi i sprzętów używanych niegdyś w codziennym życiu. Można tutaj również oglądać wiele starych zdjęć rodzinnych, dzięki którym zwiedzanie Sabałówki staje się ciekawą lekcją historii tego regionu.

Dawny właściciel chałupy — Jan Krzeptowski-Sabała był legendarnym gawędziarzem i jedną z najbardziej fascynujących postaci dawnego Zakopanego. Powszechnie zwany Sabałą, czasem Sablikiem lub Czakorem był porównywany do Homera, za młodu podobno zbójował, z pewnością kłusował i polował. Do domu Sabały można dotrzeć od Krzeptówek lub Drogą pod Reglami.

Koszysta poniżej skoczni w Zakopanem

Niewielki, stylowy dom z płazów, stojący poniżej skoczni narciarskiej Wielkiej Krokwi, jest od pięciu pokoleń własnością rodziny Sztaudyngerów. Najstarsza część została wzniesiona około 1890 roku w formie klasycznej, dwuizbowej chałupy z drewna. Na niewysokiej kamiennej podmurówce wzniesiono główną kondygnację mieszkalną – parter w konstrukcji zrębowej z płazów, przykryty dwuspadowym dachem półszczytowym, krytym gontem.

W 1902 roku, od strony północno-zachodniej, dobudowano drugą, analogiczną chałupę, łącząc oba budynki w jeden. Od 1974 roku „Koszysta” została wpisana do rejestru zabytków.

Dom został zakupiony w 1928 roku przez Izydora Jana Sztaudyngera i jego żonę Annę, z którą zamieszkał tutaj w 1930 roku. Ich syn, Jan Sztaudynger – poeta i późniejszy mistrz fraszki – od dziecka bywał w Zakopanem dzięki rodzicom. Po ich śmierci, w latach 1955–1970, mieszkał tu i tworzył.

Ten wybitny poeta i fraszkopisarz należał do grona znakomitych twórców działających pod Giewontem. Tatry i Zakopane były częstym motywem jego fraszek. Na ścianie domu znajduje się tablica z mottem Jana Sztaudyngera:

„Skądkolwiek wieje wiatr, zawsze ma zapach Tatr”.

W 2013 roku założono Stowarzyszenie „Fraszka” im. Jana Sztaudyngera z siedzibą w domu rodzinnym patrona. W „Koszystej” organizowane są także Dni Otwarte.

12. „Harenda” - muzeum Jana Kasprowicza

Muzeum Jana Kasprowicza

Harenda to przysiółek położony pomiędzy Zakopanem a Poroninem. W zabytkowym drewnianym domu o nazwie „Harenda” mieści się obecnie Muzeum Jana Kasprowicza. Wolno stojący, parterowy budynek położony jest na stromym zboczu nad potokiem Zakopianka. Do muzeum można dotrzeć od strony południowej (osiedle Guty), przekraczając kładkę nad potokiem i wspinając się stromymi schodami, lub od strony północnej, drogą od ul. Harenda, mijając kościół.

Budynek został wzniesiony przez górali w 1920 roku pod wyraźnym wpływem willowej architektury w stylu zakopiańskim. Dom postawił Jan Fudala-Kluś z myślą o przeznaczeniu go na pensjonat. Niedługo później willę zakupiła angielska malarka Winifred Cooper, od której w 1923 roku odkupił ją Jan Kasprowicz. Pisarz sfinansował ten zakup ze środków uzyskanych za tłumaczenie dzieł Szekspira. Na sosrębie, czyli rzeźbionej, drewnianej belce stropowej – charakterystycznym elemencie góralskich domów – kazał wyrzeźbić datę 1923 roku.

Nieukończony dom Kasprowicz wyposażył w meble w stylu zakopiańskim, wykonane przez Wojciecha Brzegę, a ze Lwowa sprowadził swoją słynną bibliotekę. Choć mieszkał w tym domu zaledwie trzy lata, zawsze podkreślał radość z posiadania miejsca otwartego na góry. Mimo śmiertelnej choroby odwiedzali go tutaj przyjaciele i znane postacie życia kulturalnego okresu międzywojennego, m.in. Kornel Makuszyński, Leopold Staff, Karol Szymanowski oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz („Witkacy”).

Muzeum na Harendzie składa się z trzech pomieszczeń: saloniku, jadalni i sypialni. Wnętrza zachowały niemal nienaruszony wygląd – meble, tkaniny, obrazy i książki są takie same, jak za życia dawnych mieszkańców.

Budynek „Harenda” jest doskonałym przykładem przenikania stylu zakopiańskiego do podhalańskiego budownictwa regionalnego. Niedaleko muzeum znajduje się mauzoleum Kasprowicza, zaprojektowane przez Karola Stryjeńskiego. Zbudowane z tatrzańskiego granitu, stanowi wybitny przykład architektury art déco.

Zwłoki Jana Kasprowicza, które przez siedem lat spoczywały w grobowcu Dłuskich na Pęksowym Brzyzku, zostały przeniesione do mauzoleum na Harendzie w 1933 roku. Po śmierci żona artysty – Maria Kasprowiczowa, spoczęła obok męża.

13. Willa „Cicha”

Willa Cicha przy ul Kościeliskiej

Idąc ulicą Kościeliską, uwagę zwraca dom z drewna, który różni się od innych bogactwem zdobień i szczegółów konstrukcyjnych, zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz. Budynek pierwotnie był zwykłą góralską chałupą należącą do rodziny Gąsieniców-Sobczaków. W okresie letnim mieszkali tutaj wybitni goście, m.in. Adam Chmielowski, Jan Kasprowicz, Maria Skłodowska-Curie oraz Stefan Żeromski.

W 1896 roku mieszkał tu na stancji uczeń Szkoły Przemysłu Drzewnego, Karol Kłosowski. Po studiach w Krakowie wrócił do Zakopanego i ożenił się z właścicielką domu – Katarzyną Gąsienicą-Sobczak. Kłosowski był znakomitym malarzem i nauczycielem, a podczas studiów na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie uczył się pod okiem Jana Matejki i Stanisława Wyspiańskiego.

To właśnie on, w dwudziestoleciu międzywojennym, rozbudował dawną góralski dom do rozmiarów podhalańskiej willi. Budynek został wzbogacony o liczne detale architektoniczne oraz bogatą, oryginalną ornamentykę. Wyposażenie stanowi swoiste dzieło sztuki snycerskiej. Wewnątrz znajdują się stylowe góralskie stoły, stoliki, szafki, kredensy, biurka, półki, kilimy, makaty oraz poduszki. Na szczególną uwagę zasługuje także wspaniały ogród, widoczny od strony ulicy Kościeliskiej.

14. Chałupa Gąsieniców Sobczaków

Droga do Rojów 6

Dom góralski przy Drodze do Rojów w Zakopanem

Na początku Drogi do Rojów, nieco oddalona od ulicy Kościeliskiej, znajduje się drewniana, tradycyjna chałupa góralska. Składa się z dwóch izb przedzielonych sienią. Budynek ma półszczytowy dach kryty gontem. Od frontu znajduje się ganek z półszczytowym daszkiem, wspartym na czterech słupach. Uwagę przyciągają oryginalne odrzwia z „psami” zdobione bogatym „kołkowaniem”.

Najstarsza część budynku została wybudowana w 1830 roku i należała do góralskiej rodziny Gąsieniców-Sobczaków. Była własnością tej rodziny aż do 1975 roku, kiedy to została zakupiona przez Muzeum Tatrzańskie. W budynku uwagę zwracają symetrycznie ustawione po obu stronach sieni izby oraz zabudowania wykonane z płazów o różnej szerokości. Dom należy do najcenniejszych zabytków budownictwa ludowego na terenie Zakopanego.

W środku zachował się tradycyjny podział na czarną i białą izbę. Znajduje się tu wyposażenie pochodzące z dawnych góralskich chałup. Najcenniejszym elementem ekspozycji jest prezentowana w białej izbie etnograficzna kolekcja Marii i Bronisława Dembowskich. Dom jest filią Muzeum Tatrzańskiego i można go zwiedzać wewnątrz.

15. Kaplica Gąsieniców – najstarszy w Zakopanem obiekt sakralny

Kaplica Gąsieniców obok Starego Cmentarza w Zakopanem

Na terenie starego kościoła, pomiędzy nim a wejściem na cmentarz na Pęksowym Brzyzku, stoi zabytkowa, kamienna kapliczka. Została zbudowana na długo przed powstaniem pierwszej parafii w Zakopanem. Pierwszy obiekt sakralny pod Giewontem wzniósł góral Paweł Gąsienica w 1801 roku, na swojej ziemi, którą ofiarował na cele religijne. Dzięki temu w Zakopanem można było odprawiać msze, zamiast udawać się do odległych o ponad 20 km parafii w Chochołowie czy Szaflarach.

Według miejscowych opowieści, za młodu był zbójnikiem i kapliczkę postawił za zdobyte w ten sposób pieniądze. Na starość, pragnąc odkupić swoje winy, postanowił w ten sposób „spłacić swoje długi” wobec Pana Boga. Paweł Gąsienica ofiarował również przyległy teren na cmentarz, jako miejsce pochówku dla siebie i swojej żony.

Nieduża murowana świątynia jest pod wezwaniem świętych Andrzeja i Benedykta. Przykryta jest dwuspadowym dachem, pokrytym gontem. Początkowo jej ściany były otynkowane na biało, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz. Wnętrze wyposażono w kamienną ławę ołtarzową oraz emblematy ewangelistów w formie płaskorzeźb, wykonane według projektu artysty Antoniego Kenara. Wejście do kaplicy zabezpiecza żelazna krata, dlatego obecnie można ją oglądać jedynie z zewnątrz.

Po wojnie została gruntownie wyremontowana. Jest jednym z nielicznych zabytkowych obiektów Zakopanego pamiętających czasy sprzed „Stolarczykowego” Zakopanego. Ten niewielki, kamienny budynek z dachem krytym gontem, zwieńczony sygnaturką, należy do najcenniejszych zabytków miasta.

16. „Witkiewiczówka”

Antałówka 6

Witkiewiczówka na Antałówce w Zakopanem

Duża willa wybudowana w stylu zakopiańskim według projektu Jana Koszyca-Witkiewicza została wzniesiona przez Wojciecha Roja w latach 1903–1904. Budynek został ufundowany przez brata Stanisława Witkiewicza – Jana. Początkowo dom nosił nazwę „Na Antołówce”. Mieścił się w nim pensjonat prowadzony przez siostrę Stanisława Witkiewicza, Marię Witkiewiczównę.

W latach 1931–1939, po śmierci matki, Stanisław Ignacy Witkiewicz („Witkacy”) mieszkał i pracował w tym domu. Była to także siedziba jego „Firmy Portretowej”. W tym czasie przyjęła się obecna nazwa budynku – „Witkiewiczówka”.

Po II wojnie światowej dom został wydzierżawiony Stowarzyszeniu Historyków Sztuki, które urządziło tutaj dom pracy twórczej. 13 października 1946 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków. Od 1956 roku mieścił się tu Związek Zawodowy Pracowników Budowlanych, który utworzył w tym miejscu Ośrodek Szkoleniowo-Wypoczynkowy.

Po śmierci Marii Witkiewiczówny dom został sprzedany ówczesnemu dzierżawcy, który przeprowadził gruntowny remont budynku. W 1992 roku „Witkiewiczówkę” wraz z parcelą i drugim budynkiem na jej terenie zakupił warszawski „Energopol”.

Od 2001 roku „Witkiewiczówka” zmieniła właścicieli i należy do Anny i Jerzego Staraków, którzy podjęli się prac restauracyjnych nad budynkiem.

17. Księżówka

Księżówka w Zakopanem

Przy popularnej drodze, Alei Przewodników Tatrzańskich, znajduje się „Księżówka” – Dom Rekolekcyjny Konferencji Episkopatu Polski. Jej najstarsza, drewniana część pochodzi z 1874 roku, a później dobudowano część murowaną. Od 1877 roku właścicielką domu, zwanego „Adasiówką”, była hrabina Róża z Potockich Krasińska. Osiedliła się tu wraz z synem Adasiem, aby poprawić jego zdrowie. Nazwa domu pochodzi właśnie od imienia jej syna.

„Adasiówka” w latach 80. XIX wieku była ważnym miejscem kulturowo-artystycznym. W 1884 roku koncertował tu młody Ignacy Jan Paderewski. Po zakupie dóbr zakopiańskich mieszkał tu przez pewien czas Władysław hr. Zamoyski wraz z matką. W tym budynku swoją pierwszą zakopiańską siedzibę miał również „Żeński Zakład Wychowawczy hr. Jenerałowej Zamoyskiej”.

Dalsza historia budynku związana jest z zakopiańskim lecznictwem. W 1896 roku „Adasiówkę” kupił dr Bronisław Chwistek, który planował założyć tutaj zakład leczniczy dla nerwowo chorych.

W 1910 roku dom został zakupiony przez Towarzystwo Polskich Kapłanów Katolickich i przekształcony w ośrodek wypoczynkowy dla księży. Od tego czasu budynek zyskał nazwę „Księżówka”. Bywali tu najznakomitsi polscy kapłani, m.in. Adam Stefan Sapieha, Stefan Wyszyński, Karol Wojtyła i Józef Glemp.

Podczas pielgrzymki do Polski w czerwcu 1997 roku mieszkał tutaj papież Jan Paweł II. Specjalnie dla tego wyjątkowego gościa przygotowano apartament na pierwszym piętrze oraz dobudowano windę. Do dziś jego pokój pozostaje niezmieniony.

18. „Atma” – muzeum Karola Szymanowskiego

ul. Kasprusie 19

Atma w Zakopanem

Piękna willa nieopodal potoku Młyniska, przy ulicy Kasprusie w Zakopanem, to miejsce nierozerwalnie związane z Karolem Szymanowskim, gdzie kompozytor spędził ostatnie lata swojego życia. Dom został wzniesiony w 1900 roku przez Józefa Kasprusia-Stocha, pierwotnie jako pensjonat.

Początkowo był to budynek parterowy, a piętro dobudowano dopiero w 1926 roku. Budynek miał siedem pokoi i dwa pomieszczenia gospodarcze. Nazwa pochodzi z lat 20. XX wieku i wywodzi się z sanskrytu, gdzie słowo „atma” oznacza „duszę”.

W początkowych latach pobytu pod Giewontem Karol Szymanowski wynajmował pokój z pianinem w willi „Limba” oraz w „Czerwonym Dworze”. Gdy jednak na stałe zamieszkał w Zakopanem, w latach 1930–1936 wynajmował „Atmę”, gdzie stworzył wiele wybitnych dzieł.

Po II wojnie światowej budynek był użytkowany przez właścicieli i lokatorów. W 1972 roku, dzięki pięcioletnim staraniom Społecznego Komitetu Akcji „Atma” z Jerzym Waldorffem na czele, dom został wykupiony i ochroniony przed dewastacją.

Od 1976 roku mieści się tu muzeum biograficzne wybitnego kompozytora. W 1977 roku założono tutaj Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego. Przebywając w Zakopanem, warto odwiedzić „Atmę” i poczuć wyjątkowy klimat tego miejsca.

19. Kościół na Harendzie – w bliskiej okolicy Zakopanego

Kościół na Harendzie

Zabytkowy drewniany kościół pod wezwaniem św. Jana Apostoła i Ewangelisty został przeniesiony na Harendę w 1947 roku. Pierwotnie znajdował się w Zakrzowie, nieopodal Kalwarii Zebrzydowskiej, gdzie został wybudowany w XVIII wieku. Pomysłodawcami przeniesienia kościoła na Harendę byli zięć Jana Kasprowicza, prof. Władysław Jarocki, oraz miejscowy proboszcz ks. Jan Tobolak.

Wnętrze kościoła zachwyca trzema XVIII-wiecznymi barokowymi ołtarzami sprowadzonymi z Książa Wielkiego. Obrazy do ołtarzy zostały namalowane przez Władysława Jarockiego, który był również autorem rekonstrukcji XVIII-wiecznej polichromii.

Kościół św. Jana Apostoła i Ewangelisty na Harendzie od 1982 roku jest siedzibą samodzielnej parafii.

20. Kaplica św. Krzyża na Kalatówkach

Kaplica św. Krzyża Kalatówki

Pomysł budowy klasztoru zrodził się podczas pierwszego pobytu Brata Alberta w Zakopanem. Teren pod budowę ofiarował Władysław hr. Zamoyski. Początkowo wzniesiono klasztor w kształcie baraku, a następnie kaplicę. Obiekt został wzniesiony w 1898 roku na Kalatówkach pod jego osobistym nadzorem Brata Alberta, powstała według szkiców Stanisława Witkiewicza w stylu zakopiańskim.

Kaplica jest częścią drewnianego klasztoru, w którym początkowo mieszkali albertyni. W 1902 roku pustelnia została przekazana siostrom albertynkom, natomiast bracia wznieśli swoją siedzibę wyżej, na tzw. Śpiącej Górce.

Budynki zarówno na zewnątrz, jak i wewnątrz, charakteryzują się wielką prostotą. Jedynymi ozdobami są krzyże, portret Brata Alberta oraz wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej. Kaplica jest jednym z pierwszych przykładów zastosowania stylu zakopiańskiego w architekturze drewnianej. Nieopodal znajduje się chatka – pustelnia Brata Alberta. Zespół budynków został wpisany do rejestru zabytków 29 października 2001 roku.

---

AUTOR